Οι Καλικάντζαροι στην ελληνική παράδοση

Οι Καλικάντζαροι στην ελληνική παράδοση

Οι Καλικάντζαροι, τα περίεργα αυτά πλάσματα που ανεβαίνουν στη γη κατά τις μέρες του Δωδεκαημέρου, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής λαϊκής παράδοσης. Οι ονομασίες τους πολλές ανά την Ελλάδα, με επικρατέστερες αυτές των καλλικαντζάρων ή τα Παγανά αλλά και πιο σπάνιες, περιγραφικές και ευφάνταστες όπως Κωλοβελόνηδες, Βουρβούλακες, Λυκοκάντζαροι, Σκαλικαντζέρια, Τσιλικρωτά, Πλανήταροι, Μαντρακούκος κ.ά.

Οι καλικάντζαροι ζουν στα έγκατα της γης και όλο τον χρόνο πριονίζουν το δέντρο της ζωής με σκοπό να το κόψουν. Όταν φτάνουν πολύ κοντά στον στόχο τους, την παραμονή των Χριστουγέννων, βγαίνουν στην επιφάνεια της γης από φόβο μην τους πέσει η γη στο κεφάλι ή για να γιορτάσουν το επίτευγμά τους. Μένουν μαζί με τους ανθρώπους μέχρι των Φώτων, όπου με τον αγιασμό των υδάτων αναγκάζονται να επιστρέψουν μέσα στη γη. Αυτό το χρονικό διάστημα -το Δωδεκαήμερο- είναι αρκετό για να αναγεννηθεί το δέντρο της ζωής κι έτσι οι Καλικάντζαροι ξεκινούν από την αρχή το πριόνισμά του μέχρι την επόμενη παραμονή των Χριστουγέννων.

Οι ανθρώπινη φαντασία έχει προικίσει αυτά τα πλάσματα με κάθε λογής χαρακτηριστικό, που κάνει τη μορφή τους αλλόκοτη. Καθένας από αυτούς έχει κάτι περίεργο και αποκρουστικό. Τα ανθρώπινα με τα ζωώδη χαρακτηριστικά περιπλέκονται και το αποτέλεσμά τους είναι η δημιουργία απόκοσμων πλασμάτων που δημιουργούν φόβο και αποτροπιασμό. Οι περιγραφές ποικίλλουν, παρουσιάζοντάς τους κουτσούς, με πόδια κατσίκας ή γαϊδάρου, ψηλούς και πολύ αδύνατους με αφύσικα φουσκωμένες κοιλιές, με καμπούρα, ουρά, στραβά δόντια, αιχμηρά βρώμικα νύχια, κόκκινα μάτια και έντονη τριχοφυΐα. Όπως κάθε περιοχή έχει διαφορετική ονομασία έτσι δίνει και διαφορετικά χαρακτηριστικά στους Καλικάντζαρους.

Μελετητές των παραδόσεων, όπως ο Πολίτης και ο Λουκάτος, θεωρούν ότι οι περιγραφές αυτές είναι πιθανό να πηγάζουν από τους σάτυρους, που συνόδευαν τον θεό Διόνυσο στις εκστατικές οινοποσίες. Άλλωστε έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με τους τραγοπόδαρους σατύρους. Μία άλλη άποψη συσχετίζει τους Καλικάντζαρους με τα έθιμα του Δωδεκαημέρου στο Βυζάντιο, πολλά από τα οποία έχουν επιβιώσει μέχρι και στις μέρες μας. Το χρονικό διάστημα αυτό, οι άνθρωποι συνήθιζαν να μεταμφιέζονται φορώντας μάσκες και δέρματα ζώων και, υπό την ανωνυμία της μάσκας, έκαναν φάρσες και ζητούσαν τρόφιμα και χρήματα. Τριγυρνούσαν στους δρόμους υπό τους ήχους μουσικής και κάτω από την επήρεια αλκοόλ αναστατώνοντας τα μέλη της κοινότητας. Οι μεταμφιέσεις αυτές, που σε κάποιες περιοχές της χώρας μας λέγονται Ροκατζάρια ή Ρακουτζάρια, είναι πιθανό να ενέπνευσαν και την παράδοση των Καλικάντζαρων.

Οι Καλικάντζαροι είναι πλάσματα που θέλουν να βλάψουν τους ανθρώπους. Κυκλοφορούν πάντα τη νύχτα γιατί φοβούνται το φως του ήλιου και τη φωτιά. Γι’ αυτόν τον λόγο παλαιότερα συνήθιζαν σε κάθε σπίτι να καίνε το Χριστόξυλο, ένα τεράστιο κούτσουρο που έπρεπε να καίει καθ’ όλη τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου για να διώχνει μακριά τους Καλικάντζαρους και τα κακά πνεύματα. Οι άνθρωποι κατέφευγαν και σε άλλα τεχνάσματα όπως την τοποθέτηση ενός κόσκινου πίσω από την πόρτα. Έτσι πίστευαν ότι οι Καλικάντζαροι ξόδευαν όλο τον χρόνο τους μετρώντας τις τρύπες και δεν τους έμενε χρόνος για αταξίες.

Επίσης σε κάποια νησιά έριχναν στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα για να τους καλοπιάσουν, γιατί εκεί πίστευαν ότι ζούσαν τα κακά πνεύματα. Σε άλλα μέρη τοποθετούσαν έξω από την πόρτα την κάτω σιαγόνα του γουρουνιού για να τους τρομάξουν και σε άλλα μέρα έκαιγαν αλάτι ή ξύλα αγκαθωτά. Επίσης ο ήχος των κουδουνιών θεωρούσαν ότι ξόρκιζε το κακό.

Παρόλο που πρόθεσή τους ήταν να βλάψουν τους ανθρώπους τελικά δεν το κατάφερναν ποτέ, καθώς είναι πλάσματα διχόγνωμα που τους αρέσουν οι φιλονικίες. Έτσι περνούν τον περισσότερο χρόνο διαφωνώντας μεταξύ τους για το πώς θα μεθοδεύσουν τις κινήσεις τους, κι όταν πια ξημερώσει πρέπει να σπεύσουν να κρυφτούν.

Ο Ρωμαίος υποστηρίζει ότι οι Καλικάντζαροι δεν είναι άλλοι από τις ψυχές των νεκρών που βρίσκουν έτσι τρόπο και επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών. Άλλωστε οι μέρες της παρουσίας τους στη γη είναι οι πιο σκοτεινές του έτους με τη μεγαλύτερη διάρκεια της νύχτας. Ίσως ο φόβος των ανθρώπων για τις μεγαλύτερες νύχτες του έτους δημιούργησε αυτή τη δοξασία, σε εποχές που το σκοτάδι ήταν ακόμη πιο έντονο λόγω της έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος. Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο όμως ο ήλιος νικάει το σκοτάδι και οι μέρες μεγαλώνουν, επομένως οι ψυχές επιστρέφουν στον κόσμο που ανήκουν.

Πηγές:

Αποστολόπουλος, Β. Το Δωδεκαήμερο στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό, Διδακτορική διατριβή, στο ikee.lib.auth.gr/record/4877/files/gri-2004-264.pdf

Πολίτης, Ν, Οι παραδόσεις του ελληνικού λαού, Δημοσιογραφικός οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα: 2015.

Πηγή: ellinismosonline.gr

«Πουρπούρ’ς» – Δρώμενο Χριστουγέννων

 «Πουρπούρ’ς» – Δρώμενο Χριστουγέννων

Συντάκτης Βάλια Παππά

Το έθιμο του Πουρπούρη αναβιώνει και θα πραγματοποιείται στις 29 Δεκεμβρίου στην γενέτηρά του, το χωριό Ισαάκιο του νομού Έβρου.

Το κείμενο που ακολουθεί για την ιστορία του εθίμου αποτελεί μέρος του ένθετου της δισκογραφικής δουλειάς του συλλόγου “Δίδυμα Τείχη” “Νερ για δγείτι αφηγκραστείτι” και του μουσικού σχήματος “Εβρίτικη Ζυγιά”.

Δωδεκαήμερο ονομάζεται η περίοδος των 12 ημερών και νυχτών, από την παραμονή των Χριστουγέννων έως το πρωί του Αγιασμού, στις 6 του Ιανουαρίου. Την περίοδο αυτή, σε όλη την Θράκη τελούνταν δρώμενα τελετουργικής μορφής και αρχαϊκής προέλευσης που συνυπήρχαν ειρηνικά με τα χριστιανικά έθιμα και ήταν βασισμένα στην χριστουγεννιάτικη θεματολογία. Σύμφωνα με τις δοξασίες, αυτές τις δώδεκα ημέρες παρατηρούνταν μία κυριαρχία των κακών πνευμάτων στην γή. Μία αντίληψη που επικρατεί ακόμα και στις μέρες μας. Για την κοινωνία του Ισαακίου ήταν μία περίοδος πνευματικής και υλικής προετοιμασίας που επικεντρωνόταν στην προσμονή της γέννησης του Θεανθρώπου και την συγκέντρωση αποθεματικής τροφής για τον λοιπό βαρύ χειμώνα. Την παραμονή των Χριστουγέννων όλοι οι νοικοκύρηδες έσφαζαν το γουρούνι που έτρεφαν από την άνοιξη. Μάλιστα παλαιότερα στο χωριό υπήρχε ο «ντουμουτζής» που ήταν υπεύθυνος για την εκτροφή και την βοσκή των γουρουνιών όλων των νοικοκυριών του χωριού. Από το παχύ του κρέας και το λίπος του έφτιαχναν «τσιγαρίδες», «πασιουρτί», λουκάνικα και λίγδα και τα αποθήκευαν, ενώ το κρέας το συντηρούσαν παστωμένο σε αλάτι. Μέρος του κρέατος του γουρουνιού το κατανάλωναν τις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων και με το παχύ έντερο του ζώου οι νοικοκυρές παρασκεύαζαν το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο φαγητό, την «Μπάμπου». Όλα τα εντόσθια του ζώου καταναλωνόταν σε πρώτη φάση αφού δεν ήταν δυνατή η συντήρηση τους. Αναλώσιμα ήταν ακόμα και τα πόδια, η ουρά και τα αυτιά του που τα μαγείρευαν με φασόλια και ρεβίθια. Τίποτα δεν έμενε ανεκμετάλλευτο από το ζώο. Από το δέρμα του κατασκεύαζαν τα γουρουνοτσάρουχα και με τις τρίχες του έφτιαχναν βούρτσες που χρησιμοποιούσαν οι άντρες για την περιποίηση των μουστακιών τους. Τα παιδιά ανυπομονούσαν να πάρουν την ουροδόχο κύστη του γουρουνιού που την φούσκωναν και την έκαναν μπάλα και τα μικρά οστά των αρθρώσεων του, τα «σηκάκια» με τα οποία έπαιζαν. Πηγή τροφής και οικονομίας το γουρούνι για τους νοικοκυραίους αλλά και πηγή εξαγνισμού εν όψη της θείας γέννησης του Χριστού. Όλη η οικογένεια παρακολουθούσε και συμμετείχε στην διαδικασία σφαγής και στο γδάρσιμο του ζώου και με το αίμα του σχημάτιζαν μία βούλα στο μέτωπο τους. Το σφάξιμο του χοίρου ως πράξη θυσίας σε συνδυασμό με την νηστεία των Χριστουγέννων ήταν μέσα πνευματικής κάθαρσης και προετοιμασίας για την υποδοχή του Θεανθρώπου. Για την προστασία τους από τα κακά πνεύματα των Χριστουγέννων, την παραμονή των Χριστουγέννων που πίστευαν ότι ήταν η ημέρα που ανέβαιναν οι καλικάντζαροι στην γη, έβαζαν σε μια γωνιά του σπιτιού πολλά αγκάθια και κρεμούσαν μία κουλούρα για να τους κρατήσουν έξω από αυτό. Επιπλέον τα βράδια δεν κυκλοφορούσαν έξω στους δρόμους του χωριού για να μην τους πιάσουν οι καλικάντζαροι. Τέλος την παραμονή των Θεοφανείων ξετίναζαν όλο το σπίτι και σκούπιζαν λέγοντας «Όξω καρκαντζέλ’, μέσα Χριστός κι Παναγιά». Την ίδια μέρα γύριζε και ο παπάς σε όλα τα σπίτια του χωριού και τα ευλογούσε για να διώξει τους καλικάντζαρους. Αντιπροσωπευτικό δρώμενο του δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων στο Ισαάκιο που τελούνταν την δεύτερη ή τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων ήταν «Ο Πουρπούρης» ή «Πουρπούρ’ς». Ένα δρώμενο που ταξίδεψε από τους οικισμούς της επαρχίας της Μακράς Γέφυρας στα σημερινά χωριά της ίδιας ομάδας που πλέον το συναντάμε και με διαφορετικές ονομασίες όπως «Μπαμπούσιαρης» και «Μπαμπουσιάρια». Κατά την τέλεση του δρώμενου συμμετείχαν μόνο οι άντρες του χωριού και πρωταγωνιστής ήταν ο «Πουρπούρ’ς» που τον συνόδευε η γυναίκα του η «Κουρτουπούλα». Το όνομα της δήλωνε την προέλευση της καθώς καταγόταν από το Κουρτάκιοϊ της Μακράς Γέφυρας. Η αμφίεση του Πουρπούρη ξεκινούσε από το πρωί, αμέσως μετά το τέλος της λειτουργίας της εκκλησίας, στο σπίτι του άντρα που θα ενσάρκωνε τον ρόλο του Πουρπούρη. Εκεί συγκεντρώνονταν όλοι οι άντρες που θα τον συνόδευαν για να τον βοηθήσουν με το ντύσιμο. Ο Πουρπούρης πάνω από την ανδρική φορεσιά της εποχής φορούσε μία γούνα από δέρμα προβάτου η οποία μεταγενέστερα αντικαταστάθηκε από το «γιαμπουρλούκ(ι)». Στην μέση φορούσε μία ζώνη από την οποία κρέμονταν κουδούνια και μικρά «γκαρτσούνια» δηλαδή νεροκολοκύθες που σκόπιμα τα κουνούσε όταν περπατούσε για να παράγουν δυνατό ήχο. Στο πρόσωπο φορούσε μία μάσκα καμωμένη από μεγάλη «γκαρτσούνα» και γένια από μαλλιά προβάτου και στο κεφάλι ένα ζευγάρι κέρατα από βόδι. Η τρομακτική αμφίεση του Πουρπούρη ολοκληρωνόταν με ένα μεταλλικό ξίφος που το κρατούσε πάντα στο χέρι. Η Κουρτουπούλα φορούσε μία γυναικεία ατημέλητη φορεσιά και στα χέρια κρατούσε μία ρόκα και ένα σφοντύλι. Ο άντρας που θα μεταμφιεζόταν σε Κουρτουπούλα φρόντιζε να έχει μουστάκι. Οι άντρες που συνόδευαν τον Πουρπούρη στα χέρια τους κρατούσαν «τζουμπανίκια», βέργες ξύλινες δηλαδή ώστε να απομακρύνουν τα σκυλιά που συναντούσαν στο δρόμο άλλα και για να δίνουν ρυθμό στο τραγούδι χτυπώντας τα στη γη. Κάποιοι από αυτούς είχαν πάνω τους και «χιιμπέδες» για να φυλάσσουν τα δωρίσματα που τους έδιναν στα σπίτια που επισκέπτονταν, όπως κρασί, ψωμί και κρέας από το γουρούνι που είχαν σφάξει οι νοικοκυραίοι για τα Χριστούγεννα. Μόλις τελείωνε η διαδικασία του ντυσίματος του Πουρπούρη και ήταν όλοι έτοιμοι, ξεκινούσαν για να γυρίσουν όλο το χωριό, με πρώτη στάση στο σπίτι του παππά. Σε κάθε σπίτι που σταματούσαν τραγουδούσαν τα κάλαντα « Σαράντα μέρες έχουμι, Χριστό που καρτηράμι…» με ξεχωριστό τραγούδι για τον νοικοκύρη του κάθε σπιτιού που ανάλογα την περίπτωση άλλες φορές αναφερόταν στο νέο, άλλες φορές στην νέα και άλλες στο νεογέννητο. Σε κάθε σπίτι που σταματούσαν αφού τελείωναν με τα κάλαντα και τις ευχές, οι γυναίκες του σπιτιού κερνούσαν τον Πουρπούρη και την συνοδεία του, και από σπίτι σε σπίτι μαζευόταν όλη η γειτονιά και παρακολουθούσε την πομπή. Ο Πουρπούρης με την τρομαχτική του εμφάνιση επιτίθονταν στους κατοίκους που παρακολουθούσαν και όταν τους πλησίαζε αυτοί έσπευδαν να τρέξουν μακριά. Όταν οι άντρες της πομπής περιπαιχτικά ενοχλούσαν την Κουρτουπούλα, ο Πουρπούρης την υπερασπιζόταν απειλώντας τους με το ξίφος του. Με αυτόν τον τρόπο γυρνούσαν όλο το χωριό για να καταλήξουν στο τέλος στο μεσοχώρι όπου εκεί έστηναν το γλέντι με φαγοπότι από τα δωρίσματα που είχαν συγκεντρώσει από τα σπίτια που είχαν επισκεφτεί. Το γλέντι διαρκούσε μέχρι το βράδυ. Το δρώμενο συνεχίστηκε και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών και την ίδρυση του Ισαακίου μέχρι και την δεκαετία του 1940 όπου έπαψε να πραγματοποιείται. Το Ισαάκιο καθώς δημιουργήθηκε από εποίκους πέντε χωριών της Μακράς Γέφυρας, ήταν διαμορφωμένο σε τρείς μαχαλάδες οι κάτοικοι των οποίων δεν είχαν ιδιαίτερα ομαλές σχέσεις μεταξύ τους. Όταν ήταν ο καιρός για το έθιμο του Πουρπούρη κάθε μαχαλάς είχε τον δικό του Πουρπούρη και στο τέλος και οι τρείς πομπές κατέληγαν μαζί στο μεσοχώρι για το μεγάλο γλέντι. Εκεί με την επίδραση του ποτού τα πνεύματα οξύνονταν και το γλέντ ιχαλούσε από τους καυγάδες που προκαλούνταν μεταξύ των κατοίκων των διαφορετικών μαχαλάδων. Προκειμένου να αποφεύγονται οι συρράξεις μεταξύ των κατοίκων του χωριού και για την διατήρηση της ευημερίας το δρώμενο έπαψε να πραγματοποιείται για πολλά χρόνια μέχρι το 1996 που ήρθε στην επιφάνεια ξανά από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ισαακίου, που το αναβίωσε για τις ανάγκες ενός τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με σκηνοθέτη τον Λάκη Κομνηνό. Η παρουσία δεισιδαιμονιών και προκαταλήψεων που εστιάζεται στην ύπαρξη των κακών πνευμάτων και η σπουδαιότητα της φύσης που οι καρποί της ήταν η σοδειά που αποτελούσε την κύρια πηγή τροφής και οικονομίας έγκειται στην σημασία του δρωμένου του Πουρπούρη, που είναι χρονικά τοποθετημένο, την χειμερινή περίοδο των Χριστουγέννων όταν η φύση «κοιμάται» και επικρατεί, σύμφωνα με την προφορική παράδοση, η κυριαρχία των κακών πνευμάτων στην γη. 

 Το δρώμενο επικαλείται την αναγέννηση της φύσης που θα ακολουθήσει μετά την χειμερινή της ανάπαυλα αλλά και την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων του Δωδεκαημέρου. Τα στοιχεία της μεταμφίεσης και η χρήση της μάσκας αποτελούν συστατικά αρχαίων διονυσιακών τελετών προς τιμή του Διόνυσου, θεού της Θράκης, της γονιμότητας και της βλάστησης, κατά τις οποίες παίζονταν θεατρικές παραστάσεις (τραγωδίες και κωμωδίες). Η χρήση της μάσκας ως γνωστόν πηγάζει από το αρχαίο ελληνικό θέατρο που έχει τις ρίζες του στις λατρευτικές γιορτές του Διονύσου και είναι η προγονική μορφή της υποκριτικής που γεννήθηκε από την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να υποδύεται και να ενδύεται ταυτότητες. Επιπλέον, η χρήση προσωπείου διαχωρίζει τον ηθοποιό από τον μη ηθοποιό, τον πρωταγωνιστή από τον απλό συμμετέχον και δίνει ένα ρόλο σε αυτόν που το φοράει. Στην περίπτωση του δρωμένου του «Πουρπούρη» μάσκα φοράει μόνο ο πρωταγωνιστής ενσαρκώνοντας ένα ρόλο που στο κοινό προκαλεί φόβο και δέος και παράλληλα με τον ήχο των κουδουνιών που έχει πάνω του διώχνει τα κακά πνεύματα. Ενώ στον άντρα που τον συνοδεύει δίνεται η δυνατότητα μεταμφίεσης σε γυναίκα και υποδύεται μία ταυτότητα πουπροκαλεί γέλιο. Όλοι οι υπόλοιποι άντρες που συνοδεύουν τον πρωταγωνιστή μασκοφόρο «Πουρπούρη» είναι απλά συμμετέχοντες στον θίασο με ρόλους βοηθητικούς. Πρόκειται λοιπόν, για μία εξέλιξη αρχαϊκού δρωμένου προσαρμοσμένο στο κοινωνικό και εθιμικό περιβάλλον, που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι χριστιανοί ορθόδοξοι χωρικοί της αγροτικής κοινωνίας του Ισαακίου.

ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ “ΤΑ ΔΙΔΥΜΑ ΤΕΙΧΗ”

https://www.radioevros.gr

Χριστούγεννα: Τα ξεχωριστά έθιμα και οι παραδόσεις της χώρας μας

Χριστούγεννα: Τα ξεχωριστά έθιμα και οι παραδόσεις της χώρας μας

Με έθιμα χαράς και αγάπης, που έχουν βαθιά τις ρίζες πίσω στο χρόνο και αναβιώνουν μέχρι σήμερα, θα υποδεχτούν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας τη γέννηση του Χριστού για να θυμίσουν στους ανθρώπους το χαρμόσυνο γεγονός και να δώσουν Χριστουγεννιάτικο χρώμα στο κλίμα των ημερών.

Στολισμένες πόλεις και χωριά, λαμπιόνια, μυρωδιές, μελωδίες σε κάθε γωνιά και προετοιμασίες στα νοικοκυριά προμηνύουν την άφιξη της μεγαλύτερης και πιο χαρούμενης γιορτής του χρόνου.

Κεντρική Ελλάδα

«Το τάισμα της βρύσης»

Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας, γίνεται το «τάισμα» της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν να ξημερώσουν τα Χριστούγεννα, πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούριο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Με αυτή την κίνηση παίρνουν από τη βρύση το αμίλητο νερό.

Για να έχουν καλή σοδειά φέρνουν στη βρύση βούτυρο, τυρί ή ψημένο σιτάρι, κλαδί ελιάς ή όσπρια και φροντίζουν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως λένε, όποια πάει πρώτη στη βρύση, αυτή θα σταθεί και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Επιστρέφοντας στο σπίτι οι γυναίκες φέρνουν το καινούριο νερό, αφού πρώτα αδειάσουν από τα βαρέλια τους το παλιό.

Η διαδικασία αυτή της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γίνεται σιωπηλά, γι αυτό και ονομάστηκε «αμίλητο νερό». Με το αμίλητο νερό οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους για να έχουν ευρωστία και καλή τύχη.

«Κλωνάρια στο τζάκι»

Στη Θεσσαλία τα νεαρά κορίτσια και αγόρια επιστρέφοντας στο σπίτι από την εκκλησία τοποθετούν δίπλα στο αναμμένο τζάκι μικρά κλαδιά δέντρων, που αντιπροσωπεύουν τις προσωπικές τους επιθυμίες. Κλαδιά κέδρου για τα κορίτσια και αγριοκερασιάς για τα αγόρια.

Φροντίζουν μάλιστα τα κλαδιά αυτά να είναι λυγερά, αφού το κλαδί που θα καεί αντιπροσωπεύει καλούς οιωνούς για τον κάτοχο του. Συγκεκριμένα, πιστεύεται ότι το άτομο του οποίου κάηκε πρώτο θα είναι και το πρώτο που θα παντρευτεί.

Μακεδονία

«Το Χριστόξυλο»

Στα χωριά της Βόρειας Ελλάδας, τις παραμονές των Χριστουγέννων ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο και γερό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Αυτό ονομάζεται «Χριστόξυλο».

Η νοικοκυρά έχει ήδη φροντίσει να καθαρίσει το σπίτι και ιδιαίτερα το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζει ακόμη και την καπνοδόχο του σπιτιού, ώστε να μη μπορέσουν να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια, όπως αναφέρεται στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραμύθια.

Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούργια φωτιά και μπαίνει στην εστία του το Χριστόξυλο.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις του λαού, καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη του. Κάθε οικογένεια, προσπαθεί να διατηρήσει αυτή τη φλόγα αναμμένη για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών, από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα.

«Οι Μωμόγεροι»

Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του νομού Δράμας συναντάμε το έθιμο των Μωμόγερων, το οποίο προέρχεται από τους Πόντιους πρόσφυγες. Η ονομασία του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος η μώμος και συνδέεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών. Αυτοί φορώντας τομάρια ζώων-λύκων τράγων ή άλλων- ή ντυμένοι με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά, έχουν τη μορφή γεροντικών προσώπων.

Οι Μωμόγεροι εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου των εορτών και προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά γυρίζουν ανά παρέες στους δρόμους των χωριών και τραγουδούν τα κάλαντα.

Όταν δύο παρέες συναντηθούν κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή. Το έθιμο συναντάται σε διάφορες παραλλαγές σε χωριά της Κοζάνης και της Καστοριάς με την ονομασία Ραγκουτσάρια.

«Οι παραδοσιακές φουφούδες»

Με παραδοσιακές φουφούδες και την επίσκεψη του Καππαδόκη Άη Βασίλη γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στην Καβάλα. Οι πεζόδρομοι στο κέντρο της ζωντανεύουν από τον κόσμο, οι έμποροι στήνουν υπαίθριες ψησταριές, τις λεγόμενες φουφούδες και προσφέρουν σε όλους τους περαστικούς ψητά κρεατικά και ντόπιο κόκκινο κρασί.

Κρήτη

«Το Χριστόψωμο»

Το χριστόψωμο είναι το ψωμί που φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή, τις παραμονές των Χριστουγέννων. Αποτελεί το ψωμί στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Και το ευλογημένο, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του.

Την ημέρα των Χριστουγέννων, κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος, ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλη την οικογένεια του και σε όσους παρευρίσκονται στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Πολλοί παρομοιάζουν την διαδικασία αυτή, με το μυστήριο της Θείας κοινωνίας.

Το έθιμο του χριστόψωμου διατηρείται σε ελάχιστα μέρη της Ελλάδας όπως την Κρήτη και την Πελοπόννησο. Αποτελεί μια συνήθεια βαθιά ριζωμένη και θεωρείται έργο θείο και έθιμο καθαρά χριστιανικό. Κατά τόπους, το συναντάμε σε παραλλαγές μορφών ή ονομασιών όπως «το ψωμί του Χριστού», «Σταυροί», «βλάχες» κ.α.

Ήπειρος

«Τα καρύδια»

Τα καρύδια είναι ένα παραδοσιακό ομαδικό παιγνίδι που παίζουν τα παιδιά τα Χριστούγεννα στην Ήπειρο. Οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν ως εξής: Κάποιο παιδί χαράζει στο χώμα μια ευθεία γραμμή. Πάνω σ’ αυτή τη γραμμή κάθε παίχτης βάζει κι από ένα καρύδι στη σειρά.

Μετά, ο κάθε παίχτης με τη σειρά του και από κάθετη απόσταση ενός με δύο μέτρα από τη γραμμή των καρυδιών, σημαδεύει σκυφτός με το μεγαλύτερο και πιο στρογγυλό καρύδι κάποιο άλλο.

Όποιο καρύδι πετύχει και το βγάλει έξω από τη γραμμή το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά σημαδεύοντας κάποιο άλλο. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίχτης. Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να βγουν από τη γραμμή όλα τα καρύδια.

Ρόδος

«Χριστόψωμο»

Στον Αρχάγγελο και στη Σάλακο της Ρόδου, το «Χριστόψωμο» είναι το πρόσφορο που πάνε στην εκκλησία τα Χριστούγεννα. Το γιορτινό τραπέζι στρώνεται από το βράδυ της Παραμονής και στο κέντρο του τοποθετείται το Χριστόψωμο.

Το ζύμωμά του γίνεται με ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα. Η επιφάνειά του στολίζεται με σχήματα, όπως λουλούδια, πουλάκια κ.ά. που έχουν δημιουργηθεί με το μαχαίρι, ενώ επιστέγασμα της ιεροτελεστίας είναι το καρύδι που τοποθετείται στο κέντρο. Κόβεται ανήμερα τα Χριστούγεννα και μοιράζεται σε ολόκληρη την οικογένεια με πολλές ευχές.

Τήνος

«Τραπέζι της αδελφότητας»

Το έθιμο αναβιώνει στο παραδοσιακό χωριό του Τριποτάμου, στις 25 Δεκεμβρίου, ανήμερα Χριστούγεννα. Κάθε χρόνο μια οικογένεια αναλαμβάνει κάποιες από τις υποχρεώσεις που βαρύνουν τη λειτουργία του ενοριακού ναού του χωριού.

Σε όλη τη διάρκεια του έτους ο αρχηγός της οικογένειας ονομάζεται «κάβος». Υποχρέωσή του είναι να διατηρεί αναμμένο, όλο το χρόνο, το καντήλι, την εκκλησία καθαρή και να αναλαμβάνει τα έξοδα της λειτουργίας των Χριστουγέννων, της προμήθειας των κεριών, καθώς και μιας μεγάλης λαμπάδας από γνήσιο κερί μέλισσας.

Το μεσημέρι των Χριστουγέννων ο «κάβος» παραθέτει γεύμα στο σπίτι του μόνο για τους άντρες του χωριού, ενώ οι προσκεκλημένοι φέρνουν μαζί τους, μέσα σε μία πετσέτα τα δικά τους μαχαιροπίρουνα. Το γεύμα χαρακτηρίζεται από τη γενναιοδωρία του «κάβου», ο οποίος προσφέρει στους συνδαιτυμόνες σούπα μοσχαρίσια, κοκκινιστό και βραστό κρέας, ντολμάδες κ.ά.

Πηγή:

ekklisiaonline.gr

diakopes.gr

Ανταλλαγή δώρων και γιορτή στις Μνήμες

Ανταλλαγή δώρων και γιορτή στις Μνήμες

Το βράδυ της Τρίτης 19/12/23 τα τμήματα των παραδοσιακών χορών έκαναν το μάθημα τους, μέσα σε Χριστουγεννιάτικο πνεύμα. Ο χοροδιδάσκαλος μας είχε μια όμορφη ιδέα, Secret Santa, που μας την πρότεινε και όλοι ανταποκριθήκαμε με μεγάλη χαρά και προσμονή.

Έτσι ζήσαμε όμορφες στιγμές χορού, χαράς, ξεγνοιασιάς και χριστουγεννιάτικης αγάπης με την ανταλλαγή δώρων. Να είμαστε καλά και πάντα να ανταμώνουμε στο δικό μας κύκλο χορού και να ζούμε όμορφες στιγμές!

Σας ευχόμαστε Καλά Χριστούγεννα με υγεία και κάθε καλό σε εσάς και στις οικογένειές σας!

Μνήμες Παράδοσης - Χριστουγεννιάτικο γλέντι

Μνήμες Παράδοσης - Χριστουγεννιάτικο γλέντι

Την Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου στην αίθουσα του συλλόγου μας θα ανταμώσουμε για το Χριστουγεννιάτικο γλέντι μας. 

Είναι η γνωστή συνήθεια μας για να ξεφεύγουμε από την τριβή της καθημερινότητας μας, κάθε Παρασκευή να γίνεται ένα ωραίο γλέντι μετά το μάθημα, με πολύ χορό συνοδευόμενο από κεράσματα ρακί ή κρασί.

 

Αυτή την Παρασκευή θα είναι ένα διαφορετικό αντάμωμα με νησιωτικό γλέντι με ζωντανή μουσική αλλά και με τους μουσικούς μας που πλαισιώνουν τα μαθήματα των ποντιακών χορών, θα μας δώσουν τη χαρά να χορέψουμε και ποντιακούς χορούς. Θα ζήσουμε όμορφες χορευτικές στιγμές, να δώσουμε ευχές αγάπης για Καλά Χριστούγεννα και να αποχαιρετιστούμε για τις Χριστουγεννιάτικες διακοπές μας. Εσείς θα βάλετε την καλή σα διάθεση, εάν θέλετε μπορείτε να φέρετε και κάποιο κέρασμα , αλμυρό ή γλυκό κλπ.

Θα ανταμώσουμε ξανά στον δικό μας κύκλο χορού, με το καλό το Νέο Έτος, του Αι Γιαννιού την άλλη ημέρα.

Πολλές Ευχές για Καλά Χριστούγεννα με υγεία και αγάπη στη ζωή μας.

Οι Μνήμες Παράδοσης στα εγκαίνια της στέγης Αλαγιωτών Ν. Ιωνίας

 Οι Μνήμες Παράδοσης στα εγκαίνια της στέγης Αλαγιωτών Ν. Ιωνίας

Ο Σύλλογος μας ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση του Συνδέσμου Αλαγιωτών Νέας Ιωνίας, να συμμετέχουμε στα εγκαίνια της στέγης Alaya του Συνδέσμου, που βρίσκεται επί της οδού Καρολίδου 5 στη Νεα Ιωνία. 

Η συμμετοχή μας αφορούσε στο άνοιγμα της εκδήλωσης με ένα βάλς με μουσική της Ευανθίας Ρεπούντσικα, από την κινηματογραφικη ταινία <Πολίτικη Κουζίνα> . Χόρεψαν δυο χορευτικά ζευγάρια του συλλόγου μας μέσα στο πνεύμα της εποχής εκείνης και των αλησμόνητων πατρίδων.

Ευχαριστούμε τον Σύνδεσμο Αλαγιωτών και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο Γιώργο Νουβέλογλου για την πρόσκληση. Επίσης ευχαριστούμε τους συγχορευτές και τις συγχορεύτριες για τη συμμετοχή.

Οι ωραίες δράσεις γίνονται και με καλές συνεργασίες.

Η Αγία Βαρβάρα και τα παραδοσιακά έθιμα της Θράκης

Η Αγία Βαρβάρα και τα παραδοσιακά έθιμα της Θράκης

Στις 4 Δεκεμβρίου η ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας. Η Αγία Βαρβάρα είναι προστάτιδα του πυροβολικού και των παιδιών, τα οποία τα φυλάει από τις σοβαρές παιδικές αρρώστιες.

Την ημέρα αυτή, σε όλη τη Θράκη φτιάχνεται από νωρίς η «Βαρβάρα», μια γλυκιά νηστίσιμη σούπα από σιτάρι, σταφίδες, σουσάμι, καρύδια και άλλους σπόρους, σύμφωνα με την παραδοσιακή συνταγή του κάθε σπιτιού και τόπου.

Το έθιμο αυτό λέγεται πως κρατάει από την εποχή που ο πατέρας της Αγίας Βαρβάρας, Διόσκουρος, άρχοντας της Ηλιούπολης και ιερέας των ειδώλων, βάλθηκε να εξοντώσει τους χριστιανούς δηλητηριάζοντας το ψωμί τους. Η Βαρβάρα όμως ειδοποίησε τους Χριστιανούς να αποφύγουν εκείνες τις μέρες το ψωμί και να βράζουν και να τρώνε ό,τι καρπούς είχαν φυλαγμένους στο σπίτι τους.

Έτσι, την παραμονή της γιορτής της τα σπιτικά συνηθίζουν να ετοιμάζουν τη "Βαρβάρα", βράζοντας στάρι και διάφορους καρπούς (καρύδια, μύγδαλα, ρόδια, σταφίδες) ή φρούτα (συνήθως μήλο) ψιλοκομμένα και μπόλικα μυρωδικά, όπως κανέλα. Τα ξημερώματα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας, οι νοικοκυρές έστελναν σε γείτονες, συγγενείς και φίλους ένα πιάτο "βαρβάρα" και αυτοί τους ανταπέδιδαν το ίδιο. Στη "βαρβάρα" απέδιδαν ευεργετικές ιδιότητες (θεραπεία από την ευλογιά) και στην Αγία Βαρβάρα ότι δίνει δύναμη και πολλαπλασιάζει τα αγαθά.

Στη Δράμα, το έθιμο με τα καραβάκια της Αγίας Βαρβάρας στη λίμνη που στον πυθμένα της βρίσκονται τα θεμέλια από το παλιό εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας, είναι μια μέρα που περιμένουν και γιορτάζουν ιδιαίτερα τα παιδιά.

Σύμφωνα με το θρύλο, όταν το 1830 η Δράμα κατακτήθηκε από τους Τούρκους, το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας γκρεμίστηκε για να χτιστεί στη θέση του ένα τζαμί. Τα σχέδια των κατακτητών όμως άλλαξαν ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας, όταν η περιοχή πλημμύρισε με νερό και έτσι το τζαμί δεν χτίστηκε ποτέ. Από τότε η Αγία Βαρβάρα έγινε η πολιούχος της Δράμας και ακριβώς απέναντι από τη λίμνη χτίστηκε η καινούρια εκκλησία της Αγίας.

Στη μνήμη αυτού, κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου, παραμονές της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας, αφήνονται στη λίμνη καραβάκια φτιαγμένα από παιδικά χεράκια πάνω στα οποία καίνε κεράκια, προσφέροντας στους θεατές ένα μοναδικό θέαμα. Ό,τι καιρό και να έχει, πάντα στις 3 Δεκεμβρίου μόλις σουρουπώσει οι μικροί καραβοκύρηδες βρίσκονται στις θέσεις τους και καμαρώνουν το καράβι τους μέχρι να καεί ή να πλεύσει μακριά μαζί με τα υπόλοιπα.

Πηγή: e-evros.gr

Τα Νταρνακοχώρια (Μέρος Α)

 

Τα Νταρνακοχώρια (Μέρος Α)

 

(ΝΤ)ΔΑΡΝΑΚΕΣ – (ΝΤ)ΔΑΡΝΑΚΟΧΩΡΙΑ

 

(Είναι παρωνύμιο δηλαδή παρατσούκλι δηλωτικό της καταγωγής)

 

              Του Απόστολου Στερ. Μελισσά

 

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής αυτής, που βρίσκετε ΝΑ της πόλης των Σερρών, είναι η κοινή ντόπια καταγωγή των κατοίκων και η ομιλούμενη γλώσσα που χαρακτηρίζεται για τις ιδιομορφίες της, στο τυπικό, στην προφορά και στον τονισμό. Η ιστορία της είναι συνυφασμένη με την ιστορία γενικότερα της Μακεδονίας και γνώρισε τους ίδιους κατακτητές που απείλησαν την πολύπαθη ευρύτερη αυτή περιοχή.

 

 Για το όνομα Νταρνάκες υπάρχουν πολλές αναφορές. Στην καλοπροαίρετη προσπάθεια πολλών συμπατριωτών μας να εντοπίσουν τις ρίζες μας, εφεύραν πολλές σχετικές έννοιες και έδωσαν διάφορες  επεξηγήσεις.                                                      Μερικοί ανατρέχοντας σε διάφορα κατά καιρούς γενικά αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή των Νταρνακοχωριών έκαναν συσχετισμούς που φτάνουν μέχρι και την προϊστορική περίοδο. Άλλοι, απευθύνθηκαν σε γλωσσολόγους οι οποίοι ετυμολόγησαν επιστημονικά τη λέξη Νταρνάκες και έδωσαν και αυτοί διάφορες εξηγήσεις. Υπήρξαν και μερικοί που θέλησαν να μειώσουν την καταγωγή μας στηριζόμενοι σε ανεύθυνες και κακόβουλες αναφορές.  Αποτέλεσμα ;

 

Αυτή τη στιγμή να είναι καταγραμμένες αρκετές εκδοχές, μερικές εκ των οποίων ατεκμηρίωτες επιστημονικά, οι οποίες μόνο σύγχυση και προβληματισμό προσφέρουν.

 

Μια άλλη προσέγγιση που στηρίζεται σε περισσότερο τεκμηριωμένες εδαφομορφολογικές, τοπογραφικές και ανθρωποκοινωνικές μελέτες, έρευνες και παρατηρήσεις στην ευρύτερη αυτή περιοχή είναι.

 

Από αρχαιολογικές έρευνες και αναφορές είναι γεγονός ότι η περιοχή αυτή των χωριών μας όπως και η ευρύτερη των Σερρών παρουσίαζε έντονη εγκατοίκηση από την προϊστορική περίοδο. Είναι όμως μεγάλο λάθος ακόμα και να υποθέτουμε ότι εξαιτίας αυτού οι πρόγονοί μας ήταν από τότε εδώ.

 

Ξεκινώντας πριν από τη Βυζαντινή περίοδο, οι Νταρνάκες πρέπει να κατοικούσαν σε μια εύφορη και με πολύ βλάστηση περιοχή, λόγω των πολλών νερών που έρεαν. Η περιοχή αυτή εντοπίζεται ΝΑ των Σερρών και ευρύτερα από την Οινούσα – Νέο Σούλι, χαμηλά από το Άγιο Πνεύμα, Έμμ. Παπά, Δαφνούδη, προς την Τούμπα και κυριότερα μεταξύ Πεντάπολης – Χρυσού και μέχρι τη Μεσοκώμη. Σε όλο το εύρος της περιοχής αυτής και ειδικότερα στα κυριότερα σημεία της έχουν εντοπιστεί θεμέλια σπιτιών κατά οικισμούς και πολλά ευρήματα γεωργικής – οικιακής χρήσης. Κάποια στιγμή και εξαιτίας διαφόρων προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι, πιθανότατα πολλές πλημμύρες, άρχισαν να μετακινούνται σε ασφαλέστερες περιοχές, προς τους πρόποδες του Μπόσδαγα (Μενοίκιου όρους). Τα θεμέλια των νέων σπιτιών τους τα έκτιζαν μεταφέροντας τις πέτρες από τα παλιά κατεστραμμένα σπίτια. Όσοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία εγκαταστάθηκαν σε πιο ορεινά σημεία, οι άλλοι που ήταν γεωργοί λίγο πιο κάτω και σε ασφαλής από πλημμύρες τοποθεσίες.

 

Το χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων ήταν ότι ζούσαν σε κλειστές μικρές πατριαρχικές κοινωνίες κατά οικισμούς και για λόγους ασφάλειας.

 

Συνεργάζονταν πάντα μεταξύ τους στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. Είχαν τα ίδια ήθη και έθιμα, γιόρταζαν πολλές φορές μαζί τους ίδιους Αγίους και είχαν κοινό γλωσσικό ιδίωμα. Γι’ αυτό άλλωστε και διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα. Φυσικά όπως σε κάθε κοινωνία δεν θα έλειπαν και οι αντιθέσεις τους.

 

Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν τα χωριά μας.

 

Φυσικά κατά καιρούς στην περιοχή ήρθαν και εγκαταστάθηκαν και άλλοι άνθρωποι από άλλες μακρινότερες γεωγραφικές περιοχές. Πολλοί λίγοι έμειναν και αφομοιώθηκαν, ενώ οι περισσότεροι εγκατέλειψαν την περιοχή. Χαρακτηριστικό επίσης στοιχείο είναι ότι πάντοτε οι πληθυσμοί των Νταρνακοχωριών ήταν αμιγώς χριστιανικοί.

 

Για το πώς μας έδωσαν το όνομα Νταρνάκιδες θα σας αναφέρω μόνο τρεις εκδοχές που κατά την εκτίμησή μου προσεγγίζουν περισσότερο την πραγματικότητα.

 

1η εκδοχή: Το όνομα αυτό προήλθε εξαιτίας της συχνής χρήσης στο λεξιλόγιό μας μέχρι και πρόσφατα των λέξεων «δάρι» = τώρα και «δω νάκα» = εδώ αμέσως. Πολλοί νομίζω θυμούμαστε τους παππούδες μας να τις χρησιμοποιούν. Θα σας υπενθυμίσω και το παλιό τραγούδι του χωριού μου, της Πεντάπολης, το  Ντος – Δάριμ – Ντος.

 

2η εκδοχή: Όταν οι Οθωμανοί κατάκτησαν την περιοχή το 13ο αιώνα, βρήκαν τους κατοίκους εδώ να ζουν σε οικισμούς συνεργαζόμενοι και υποστηριζόμενοι ο ένας τον άλλον με πάθος. Τους ονόμασαν λοιπόν έτσι από τη λέξη «Dernek» που σημαίνει στα τουρκικά ένωση, σύλλογος, όμιλος, σύνδεσμος. Έτσι με παραφθορά της λέξης αυτής (Ντερνέκ – Ντερνάκ – Νταρνάκ), δηλ.  αυτοί που υποστηρίζονταν και συνεργάζονταν, ήταν οι Νταρνάκες.

 

3η εκδοχή: Μπορεί να είναι απόγονοι κατοίκων της Δαρδανίας, αρχαίας περιοχής της Τρωάδας (ΒΔ. Μικρά Ασία), όπου κατοικούσε ο συγγενικός με τους Τρώες λαός των Δαρδάνων, που καταδιωχθέντες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Δάρδανος στην Ελληνική Μυθολογία ήταν ο μυθικός ιδρυτής της Δαρδάνου, στην ακτή του Ελλασπόντου ανάμεσα στην Άβυδο και στο Ίλιον. Από το «Δάρδανος» μπορεί να προήλθε και ο χαρακτηρισμός «Ντάρντανος – Νταρνάντα» που σημαίνει ψηλός – εύσωμος. Η σωματική διάπλαση ήταν και αυτό ένα χαρακτηριστικό  όπως λένε παλαιότερα των Νταρνάκιδων, ήταν ψηλοί και εύσωμοι.

 

Τα πέντε Νταρνακοχώρια σήμερα αποτελούν δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Εμμανουήλ Παπά Σερρών και είναι:

 

Το Νέο Σούλι ή Σουμπάσκιοϊ: Ονομάστηκε έτσι επί Τουρκοκρατίας από τη σύνθεση των τουρκικών λέξεων «Σουλ» = νερό, «Μπας» = πρώτο, πολύ καλό και «Κιόι» = χωριό. Χωριό με πολύ καλό νερό ή Κεφαλόβρυσο!

 

Πράγματι το χωριό φημίζεται μέχρι σήμερα για το καλό νερό του. Η σημερινή ονομασία Νέο Σούλι δόθηκε για να θυμίζει τους αγώνες των κατοίκων του ενάντια των Βουλγάρων και τις θυσίες τους, όπως οι Σουλιώτες ως Νέοι Σουλιώτες. Σήμερα ο πληθυσμός του είναι 2.544 κάτοικοι.

 

Άγιο Πνεύμα ή Βενζίκου: Στη Χάρτα του Ρήγα Φερραίου αναφέρεται και ως Βέζνα. Επί Τουρκοκρατίας λεγόταν Βεζνίκιόϊ,  «Vezne – Βέζνε» = ζυγός και «Κιόι» = χωριό, ή μεταφορικά χωριό του ζυγίσματος ή του δικαίου. Οι κάτοικοί του κατά την παράδοση φημίζονταν για την τιμιότητα και την ειλικρίνειά τους. Ονομάστηκε Άγιο Πνεύμα από το ομώνυμο μοναστήρι του Αγίου Πνεύματος. Έχει καλό και δροσερό κλίμα. Τα παλαιότερα χρόνια πολλοί Νταρνακοχωρίτες πήγαιναν για παραθέριση το καλοκαίρι στο μοναστήρι του χωριού. Σήμερα έχει πληθυσμό 1.952 κατοίκους.

 

Χρυσό ή Τουπουλιάν ή Τιπόλιαν: Ένα από τα μεγαλύτερα χωριά. Γνώρισε πολύ καλές και άσχημες στιγμές στη διάρκεια της ιστορίας του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοί του ήταν Χριστιανοί ορθόδοξοι και ελληνόφωνοι. Ονομάστηκε Χρυσό εξαιτίας των καλών παραγωγών που είχαν οι κάτοικοί του από τις γεωργικές ασχολίες τους  ή της συνήθειας που είχαν οι νιόπαντρες γυναίκες να φοράνε στις γιορτές πολλές σειρές με χρυσά φλουριά στο λαιμό τους ως ένδειξη  κοινωνικής και οικονομικής καταγωγής. Σήμερα είναι έδρα του Δήμου Εμμανουήλ Παπά και έχει 2.009 κατοίκους.

 

Πεντάπολη ή Σαρμοσακλί: Αποτελούσε πάντα το κεφαλοχώρι των Νταρνακοχωριών και ήταν σημείο αναφοράς όλων των Νταρνάκιδων. Αναφέρεται επίσημα σε Οθωμανικά αρχεία με το βυζαντινό του όνομα ως Ξηλοπήγαδο και το 14ο αιώνα ο γραμματέας του Σουλτάνου το ονομάζει Σαρμουσακλί. Sarmisaq= σκόρδο και το πρόθεμα «li/lu» ή «γεμάτος σκόρδα», «Σκορδοχώρι», χωρίς να είχε ποτέ παραγωγή σκόρδων. Ήταν παραχωρημένο ως πλήρης ιδιοκτησία σε έναν απόγονο της οικογένειας των Παλαιολόγων. ΕΊχε δε ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον για τους Οθωμανούς διότι πρόκειται για μια περιοχή με πολλούς κατοίκους, μεγάλη παραγωγή και επομένως σημαντικά έσοδα από τους φόρους, όπως προκύπτει από λεπτομερείς οθωμανικούς φορολογικούς καταλόγους. Από τότε διατηρούσε πάντα πρωτεύοντα ρόλο στην κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της περιοχής.

 

Ονομάστηκε Πεντάπολη επειδή αποτελούσε το κεφαλοχώρι και δέσποζε μεταξύ των πέντε Νταρνακοχωριών. Σήμερα έχει 1.738 κατοίκους.

 

Εμμανουήλ Παπάς ή (Ντ)Δοβίστα: Σε οθωμανικό κατάστιχο φαίνεται ως ένας μικρός οικισμός με 21 σπίτια και οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία αλλά και άλλες καλλιέργειες. Η ανάπτυξή του αρχίζει κατά το τέλος του 18ου αιώνα με αρχές 19ου. Αυξάνεται ο πληθυσμός του και ιδρύονται το Εκπαιδευτήριο της Ελληνορθοδόξου Κοινότητας Δοβίστας και άλλοι σύλλογοι αδελφοτήτων. Αυτό δείχνει μια ανάπτυξη όχι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική. Οι κάτοικοί του χαρακτηρίζονταν πάντοτε ως εργατικοί, φιλόδοξοι, γλεντζέδες και γενναίοι. Σήμερα ο πληθυσμός του είναι 1.119 κάτοικοι. Οι θυσίες που έχουν προσφέρει σε όλους τους αγώνες του έθνους είναι ιδιαίτερες. Ένα σημαντικότατο κεφάλαιο της ιστορίας της Δοβίστας είναι και ο ήρωας του 1821 Εμμανουήλ Παπάς. Μέγας πατριώτης και αρχιστράτηγος των Μακεδονικών δυνάμεων.

 

                                                  Απόστολος Στερ. Μελισσάς

 

                                        Ερευνητής-μελετητής ιστοριολαογραφίας

 

                                            περιοχής Δήμου Εμμ. Παπά Σερρών.

 

                                                        Πεντάπολη Σερρών

 

Πηγή : http s://pol-pent apolis .gr

Δεκέμβριος και Λαογραφία – Καλό μας μήνα!

Δεκέμβριος και Λαογραφία – Καλό μας μήνα!

Ο Δεκέμβριος, ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του ηλιακού μας έτους, αλλά ο δέκατος μήνας, όπως το λέει και το όνομά του (Δεκέμβριος από το λατινικό Decem = Δέκα), από την πρωτοχρονιά της πρώτης Μαρτίου, όταν το έτος των Ρωμαίων ήταν δεκάμηνο.

Όπως γράφει η αείμνηστη καθηγήτρια της λαογραφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης Α. Κυριακίδου – Νέστορος, από μια πρώτη επισκόπηση της ζωής των Ελλήνων αγροτών, όπως εκτυλίσσεται μέσα στην περίοδο του Δεκεμβρίου, τρεις είναι οι εμπειρίες του χρόνου που προεξάρχουν: το κρύο, το τέλος της σποράς και η μείωση του φωτός. Το Δεκέμβριο έχουμε τις μικρότερες μέρες. Από τα Χριστούγεννα όμως και ύστερα, αρχίζουν να μεγαλώνουν. Ας δούμε τώρα πως οι εμπειρίες αυτές εκφράζονται μέσα από τις γιορτές και τα έθιμα του Δεκεμβρίου.

Το κρύο συνδέεται με τρεις κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκεμβρίου: Της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Άι – Νικόλα. Λέει η παροιμία “Βαρβάρα βαρβαρώνει, Άι Σάββας σαβανώνει, Άι – Νικόλας παραχώνει”. Στις ορεινές περιοχές “Ήπειρο, Δυτική Μακεδονία, Ρούμελη” το κρύο συνδέεται και με τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα.” Ο Άγιος Ανδρέας έφτασε, το κρύο αντρειεύει” λένε, παρετυμολογώντας το Αντρέας από το αντρειεύω. Και δίνουν σ’ ολόκληρο το μήνα Δεκέμβριο το όνομα Αντριάς ή Ντριάς. Κάθε κοινωνία, όπως είναι φυσικό, μορφοποιεί το περιεχόμενο του χρόνου με το δικό της τρόπο, κάνει τη δική της ελεύθερη επιλογή.

Η δεύτερη εμπειρία του χρόνου που σημειώσαμε για το Δεκέμβριο είναι το τέλος της σποράς. Εκφράζεται κι αυτή με παροιμίες φράσεις, όπου κυριαρχεί η χρήση της παρετυμολογίας. Με άλλα λόγια, η μορφή που παίρνει ο λόγος επηρεάζεται από τον ηχητικό συσχετισμό των λέξεων. Αυτό σημαίνει παρετυμολογία – όπως λ.χ. στην έκφραση “Ο Αντριάς αντρειεύει το κρύο”, όπου η ηχητική συνάφεια ερμηνεύεται σαν αιτιώδης σχέση.

Ως προς τη σπορά τώρα, λένε: “Δεκέμβρης, δίκιος σπόρος” ή “Δικέμβρη, δίκια σπέρνε”. Δίκια σημαίνει εδώ ότι ο ζευγάς δεν πρέπει να ρίχνει το σπόρο μήτε πολύ αριά, μήτε πολύ πυκνά, γιατί το χώμα είναι αρκετά ποτισμένο από τη βροχή πια κι έτσι δεν υπάρχει φόβος μήπως δε φυτρώσει μέρος του σπόρου ή μήπως δεν τραφεί αυτός που θα φυτρώσει. Η παρετυμολογία είναι ανάμεσα στο δίκιος και στο Δεκέμβριο.

Για το Δεκέμβριο λένε: “Βαρύς χειμώνας, βαρύ καλοκαίρι” και αντίθετα “ελαφρύς χειμώνας, ελαφρύ καλοκαίρι” που σημαίνει πως αν δεν έχουμε χιόνια το χειμώνα, τότε και τ’ αμπάρια θα είναι άδεια, γιατί το λένε και οι παροιμίες:

“Ο Δεκέμβρης, κρύο αντρειώνει”

“Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού”

Στις 4 Δεκεμβρίου γιορτάζεται η Αγία Βαρβάρα που θεωρείται προστάτιδα των παιδιών κατά της ευλογιάς. Οι γυναίκες δε σκουπίζουν σήμερα “για το καλό των παιδιών”. Λένε ακόμη πως ό,τι καιρό κάνει της Αγίας Βαρβάρας το ίδιο θα έχουμε και τα Χριστούγεννα.Για την Αγία Βαρβάρα, η παράδοση λέει ότι ήταν προικισμένη με εξαιρετική ομορφιά, κόρη εθνικού Διόσκουρου του ειδωλολάτρη και πολύ πλούσιου που, επειδή ήταν πολύ όμορφη, την απομόνωσε σ’ έναν πολυτελέστατο πύργο για να την προστατέψει από τους κοσμικούς πειρασμούς.Της είχε όλα τα υλικά μέσα και σοφούς δασκάλους για να μορφωθεί. Ανάμεσα στο υπηρετικό της προσωπικό ήταν και μερικές χριστιανές που μύησαν την Βαρβάρα στη θρησκεία της αγάπης και εκείνη πίστεψε, βαφτίστηκε κι έκανε το πύργο της κέντρο χριστιανικής λατρείας. Όταν ο πατέρας της γύρισε από μακρινό ταξίδι κι έμαθε τα καθέκαστα, προσπάθησε να την μεταπείσει, αλλά εκείνη ήταν ανένδοτη. Τότε διέταξε να την βασανίσουν και τελικά την αποκεφάλισε με τα ίδια του τα χέρια.

Κατ’ άλλους, λέγεται ότι, καθώς ο πατέρας της μανιασμένος άρπαξε το ξίφος και όρμησε να την σκοτώσει, η Βαρβάρα κατέφυγε στα βουνά. Ωστόσο, τη βρήκε ο πατέρας της και την παρέδωσε στον ηγεμόνα της χώρας, όπου η μεγαλομάρτυς ομολόγησε ότι ήταν χριστιανή και βασανίστηκε, της ξέσχισαν τις σάρκες, της έκοψαν τις πλευρές και τη διαπόμπευσαν γυμνή στην πόλη, ώσπου την έσφαξε ο ίδιος ο πατέρας της.

Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, ο πατέρας της μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας, φανατικός ειδωλολάτρης, επειδή η κόρη του μοίρασε όλη της την περιουσία για την αγάπη του Χριστού, της έβγαλε όλα τα δόντια κι από τότε η Βαρβάρα δεν μπορούσε να τρώει παρά μόνο μελόπιτες. Γι’ αυτό, στα περισσότερα χωριά του Βοΐου, την ημέρα της γιορτής της κάνουν λαγγίτες και τις περιχύνουν με σιρόπι.

Η Αγία Βαρβάρα, όπως είπαμε παραπάνω, προστατεύει τα παιδιά από τη βλογιά. Για να την ευχαριστήσουν για την καλή της διάθεση που έχει, να θεραπεύσει πρόθυμα την κακή αυτή αρρώστια, αλλά και άλλες, της προσφέρουν προκαταβολικά ωραία γλυκίσματα, που φτιάχνουν οι μητέρες με τα κορίτσια του σπιτιού ή της γειτονιάς. Τα γλυκίσματα αυτά τα τοποθετούν στα σταυροδρόμια κι αφού τα διαβάσει ο παπάς του χωριού, τα μοιράζουν στον κόσμο.

Το έθιμο θυμίζει τις ίδιες συνήθειες που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες. Κι εκείνοι τοποθετούσαν εκλεκτά και νόστιμα γλυκίσματα στα σταυροδρόμια για να τιμήσουν τη θεά Εκάτη που εκείνη προστάτευε τα παιδιά. Την έλεγαν Τριοδίτιδα, δηλαδή θεά των τριάδων που συχνάζει στα σταυροδρόμια, στα τρίστρατα. Παλιότερα, σε πολλά χωριά έβραζαν ρεβίθια και τα μοίραζαν μεταξύ τους. Τα ρεβίθια συμβόλιζαν τα σπυριά της βλογιάς, από την οποία τους προστάτευε η Αγία.

Τα περισσότερα χριστιανικά κράτη την θεωρούν προστάτρια του πυροβολικού. Αυτό εξηγείται από τη δοξασία ότι ο πατέρας της, μετά τον αποκεφαλισμό της κόρης του, σκοτώθηκε από τρομερό κεραυνό που έπεσε στο καφάλι του. Σε ‘μας, η καθιέρωση της Αγίας Βαρβάρας ως προστάτριας του πυροβολικού έγινε στα 1829. Από τότε, γιορτάζεται κάθε χρόνο με τελετές, ομιλίες, κεράσματα και άλλες εκδηλώσεις στα κέντρα του στρατιωτικού αυτού σώματος.

Η Αγία Βαρβάρα, επίσης, θεραπεύει όλες τις κακές μεταδοτικές αρρώστιες, όταν ο άρρωστος ζητήσει με θερμή πίστη τη βοήθεια και την προστασία της. Το λέει και ο σχετικός εκκλησιαστικός ύμνος “Λοιμικών νοσημάτων λώβην αφανίζουσα, πάσι τοις πιστοίς παρέχει ιάματα”.

Στις 5 Δεκεμβρίου γιορτάζεται ο Άγιος Σάββας.

Στις 6 Δεκεμβρίου γιορτάζεται ο Άγιος Νικόλαος που είναι από τους πλέον λατρευτικούς Αγίους και εικονίζεται στην εκκλησία γέροντας, με λευκή γενειάδα.

Μια παροιμία λέει:

“Άγια Βαρβάρα μίλησε και ο Σάββας απεκρίθη.

Μαζέψτε ξύλα και άχυρα και σύρτε και στο μύλο,

γιατί Άι – Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος”.

Από τη γιορτή του Αγίου Νικολάου αρχίζει ο χειμώνας να γίνεται πιο ψυχρός, αρχίζει η κακοκαιρία και ξεσπούν στις θάλασσες θύελλες και φουρτούνες, από τις οποίες μας προστατεύει ο Άγιος Νικόλας που αντικατέστησε τον αρχαίο θεό Ποσειδώνα. Γι’ αυτό και είναι προστάτης των ναυτιλλομένων και, κατά την παράδοση, τα ρούχα του είναι πάντοτε βρεγμένα.

Πολλοί αγιογράφοι τον παριστάνουν καραβοκύρη. Όμως, τα συχνά ναυάγια, οι πάμπολλες περιπέτειες και οι κακουχίες στη θάλασσα τον κούρασαν και αποφάσισε να την εγκαταλείψει. Πήρε στον ώμο ένα κουπί κι άρχισε την περιπλάνηση στα μεσόγεια. Προχωρούσε, προχωρούσε, έδειχνε το κουπί στους διαβάτες και τους ρωτούσε να του πούνε τι είναι αυτό. Όσο, λοιπόν, εκείνοι αναγνώριζαν, τόσο εκείνος προχωρούσε κι όλο πιο πολύ απομακρυνόταν από τη θάλασσα.

Κάποτε, ωστόσο, απάντησε ανθρώπους που δεν είχαν ιδέα από κουπί, από θάλασσα και ναυτικό και στο ερώτημά του τι ήταν εκείνο που κρατούσε, απάντησαν πως είναι ξύλο. Έστησε τότε τη σκηνή του ο Άγιος εκεί, μακριά από τη θάλασσα και αγίασε. Τούτη τη λαϊκή παράδοση ο λαός μας την αναφέρει πιο πολύ για τον Προφήτη Ηλία, αναφέρεται όμως και στον Άγιο Νικόλαο, ο οποίος, παρ’ όλη του την απόφαση να μη διατηρήσει καμία σχέση με τη θάλασσα, δεν μπόρεσε να τους αφήσει να θαλασσοπνίγονται και, όπως λέει η παράδοση, προσευχόταν γι’ αυτούς συνέχεια, ενώ, μετά το θάνατό του, γυρνάει πάνω από τις θάλασσες για να τους σώζει όταν κινδυνεύουν.

Του Αγίου Νικολάου πανηγυρίζει ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Σιάτιστας που βρίσκεται στη Γεράνεια. Ο Ναός αυτός κτίστηκε το 1743 και σύμφωνα με πληροφορίες του Αιδεσ. Νικολάου Δάρδα στο βιβλίο του “Ιεροί Ναοί και παρεκκλήσια της Σιάτιστας” κατεδαφίστηκε το 1929 και ανεγέρθηκε μεγαλοπρεπέστερος, βάσει σχεδίου του διαπρεπούς Σιατιστινού αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Μάλαμα. Το προαύλιό του χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1900 ως νεκροταφείο της Γεράνειας. Λόγοι υγιεινής και ψυχολογικοί υποχρέωσαν τους τότε προκρίτους της ενορίας να μεταφέρουν το νεκροταφείο από το κέντρο της ενορίας στον περίβολο του Ιερού Ναού Αγίου Νικάνορος όπου βρίσκεται και σήμερα.

Στις 9 Δεκεμβρίου είναι η γιορτή της Αγίας Άννας και λένε “η ημέρα παίρνει άνεση”.

Στις 12 Δεκεμβρίου γιορτάζεται ο Άγιος Σπυρίδωνας και είναι ο κατ’ εξοχήν Άγιος της Κέρκυρας, όπου εκεί βρίσκεται και το λείψανό του. Στη Σιάτιστα, ο Άγιος Σπυρίδωνας θεωρείται προστάτης των υποδηματοποιών και τελούν κατά την ημέρα αυτή Θεία Λειτουργία με αρτοκλασία. Λένε πως του Αγίου Σπυρίδωνα “η ημέρα μεγαλώνει σπυρί – σπυρί”.

Στις 15 Δεκεμβρίου είναι του Αγίου Ελευθερίου που τον γιορτάζουν ιδιαίτερα οι έγκυες γυναίκες, για να λευτερώνονται εύκολα και ανώδυνα. Και βλέπουμε στη λειτουργία του να είναι γεμάτη η εκκλησία από ετοιμόγεννες που προσεύχονται στον Άγιο για να “δίνει καλή λευτεριά”.

Στις 16 Δεκεμβρίου είναι του Αγίου Μόδεστου που θεωρείται προστάτης των ζώων. Ο Μόδεστος ήταν αρχιεπίσκοπος Ιεροσολύμων και το συναξάρι του αναφέρει ότι ανέστησε πολλά ζώα. Γι’ αυτό συνδέθηκε μαζί τους. Σε πολλά μέρη της Ελλάδος, στη γιορτή του Αγίου, δίνουν στα ζώα τριμμένους άρτους και αντίδωρο από την εκκλησία για να φάνε τα ζώα και να γίνουν γερά. Στη Λήμνο, οι ζευγάδες κάνουν κόλυβα που τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς και τα ρίχνουν έπειτα στην ταγή για τα ζώα.

Στις 20 Δεκεμβρίου είναι η γιορτή του Αγίου Ιγνατίου. Στις 19 Δεκεμβρίου, παραμονή της γιορτής του Αγίου, τότε που η αύξηση του φωτός είναι κιόλας σημαντική (με το παλιό ημερολόγιο, εννοείται), παρετυμολογώντας και αυτού του Αγίου το όνομα, έλεγαν “αύριο είναι ο Άγιος Αγνάντιος, αγναντεύει ο ήλιος προς το καλοκαίρι”.

Στις 25 Δεκεμβρίου γιορτάζονται τα Χριστούγεννα, η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Σε πολλά μέρη, τα Χριστούγεννα έδωσαν και το όνομά τους στο μήνα: Χριστουγεννάρης, Χριστουγεννάς. Στα ευαγγέλια δε, μνημονεύεται ο μήνας που γεννήθηκε ο Χριστός. Η γιορτή των γενεθλίων του θεσπίστηκε για τις 25 Δεκεμβρίου από τους χριστιανούς της Ρώμης γύρω στα 335 μ.χ., όπως αναφέρει η λαογράφος Α. Κυριακίδου – Νέστορος. Το έκαναν αυτό για να παραμερίσουν τον περσικό θεό Μίθρα, που είχε το γενέθλιό του την ίδια μέρα. Ο Μίθρας ήταν θεός του ήλιου και του φωτός και αρχηγός στον αγώνα κατά του σκότους. Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν πολύ αγαπητός θεός και η λατρεία του ήταν πολύ διαδεδομένη. Η ημέρα των γενεθλίων του, που ονομαζόταν λατινικά (γενέθλιον του αηττήτου ήλιου), ήταν τοποθετημένη στις 25 Δεκεμβρίου, γιατί η τύχη του Μίθρα, ως ηλιακού θεού, συνδέθηκε με την τύχη του ήλιου.

Ο ήλιος, τις μέρες αυτές, βρίσκεται στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Από εδώ και πέρα, οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Ο ήλιος κατά κάποιο τρόπο ξαναγεννιέται. Ο Χριστός συνδέθηκε με τον ήλιο, για να μπορέσει να εκτοπίσει το Μίθρα. Στην υμνογραφία των Χριστουγέννων, υπάρχουν πολλές μεταφορές και παρομοιώσεις που φανερώνουν το σύνδεσμο του Χριστού με τον ήλιο: “Ανέτειλας, Χριστέ, εκ Παρθένου, νοητέ Ήλιε της Δικαιοσύνης”. Και στο απολυτίκιο της γιορτής: “Η Γέννησίς σου, Χριστέ ο Θεός, ανέτειλε το κόσμω το φως το της Γνώσεως. Σε προσκυνείν, τον Ήλιον της Δικαιοσύνης και Σε γιγνώσκειν εξ ύψους Ανατολήν…”.

Η αύξηση και η μείωση του φωτός είναι ένα φυσικό φαινόμενο, το κατεξοχήν φαινόμενο που επηρεάζει τη ζωή πάνω στη γη. Επηρεάζει, λοιπόν, και τη ζωή του σταριού που αποτελεί τη βασική τροφή των Ελλήνων από τα νεολιθικά χρόνια ως σήμερα. Ας θυμηθούμε για μια ακόμη φορά τη σχέση του ηλιακού κύκλου με τον κύκλο των γεωργικών εργασιών: Χειμερινή τροπή – τέλος σποράς, θερινή τροπή, τέλος θερισμού, εαρινή ισημερία – τα στάχυα αρχίζουν να ψηλώνουν, φθινοπωρινή ισημερία, προετοιμασία σποράς. Αυτός ο συσχετισμός των δυο επιπέδων, του ουρανού και της γης, που αντιστοιχεί στο φυσικό, θα λέγαμε, ημερολόγιο, πρέπει να συμπληρωθεί και μ’ έναν άλλο συσχετισμό, που θα μας φέρει στο επίπεδο του πολιτισμού. Το φυσικό ημερολόγιο συσχετίζεται με τον πολιτισμό του κάθε τόπου και μεταφράζεται σε εορτολόγιο – λαϊκό και επίσημο.

Μιλήσαμε για τη σχέση ήλιου – Χριστού και για την τοποθέτηση των Χριστουγέννων στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Είναι ενδιαφέρον να δούμε τώρα πώς η εκκλησία μορφοποίησε και τις άλλες τρεις κρίσιμες καμπές στον κύκλο του ήλιου, πώς τις έχει εντάξει στο εορτολόγιό της. Χρησιμοποίησε για το σκοπό αυτό δυο μορφές, του Χριστού και του Ιωάννη του Προδρόμου και τοποθέτησε τα κρίσιμα σημεία της ζωής τους στις ηλιακές τροπές και τις ισημερινές, αντίστοιχα, με τρόπο συμμετρικό και αντίστροφο.

Χειμερινές τροπές, 25 Δεκεμβρίου – γέννηση Χριστού.

Θερινές τροπές, 24 Ιουνίου – γέννηση Ιωάννη Προδρόμου.

Εαρινή ισημερία, 25 Μαρτίου – σύλληψη Χριστού. Ευαγγελισμός.

Φθινοπωρινή ισημερία, 25 Σεπτεμβρίου – σύλληψη Προδρόμου.

Η αιτιολογία αυτής της συμμετρικής και αντίστροφης τοποθέτησης βρίσκεται στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, όπου ο Πρόδρομος εξηγεί στους μαθητές του ότι δεν είναι αυτός ο Χριστός, αλλά εκείνος τον οποίο βάφτισε στον Ιορδάνη Ποταμό. Και είναι τώρα αυτός, ο Πρόδρομος, ικανοποιημένος που η δόξα εκείνου, του Χριστού, αυξάνει καθημερινά. Γιατί, όπως λέει, “εκείνον δεί αυξάνειν, εμέ δε ελαττούσθαι”. Αυτός, λοιπόν, είναι ο λόγος που, σε σχέση με τον ήλιο, ο Χριστός τοποθετήθηκε στην αύξηση, ενώ ο Πρόδρομος στη μείωση του φωτός.

Εχθρός του ήλιου είναι το σκοτάδι. Τα όντα που συμβολίζουν το σκοτάδι ζουν όλο το χρόνο στα έγκατα της γης και είναι εχθροί του ήλιου, οι καλικάτζαροι της λαϊκής μας παράδοσης: μαύροι, κουτσοί, ελεεινοί, με κάθε λογής κουσούρια. Όλο το χρόνο η δουλειά τους είναι να πριονίζουν το δέντρο που κρατάει τη γη. Και όταν δεν μένει παρά μια μονάχα κλωστίτσα για να κοπεί το δέντρο και να χαλάσει ο κόσμος, τότε, την παραμονή των Χριστουγέννων, ανεβαίνουν πάνω στη γη, όπου μένουν δώδεκα μέρες, ως την παραμονή των φώτων. Ευτυχώς, σ’ αυτό το διάστημα, το δέντρο του κόσμου ξαναγίνεται όπως πρώτα. Αυτό το δέντρο είναι ο ήλιος, γιατί χάρη σ’ αυτόν υπάρχει ετούτη η φύση, μέσα στην οποία και χάρη στην οποία ζούμε. Οι εχθροί του ήλιου, οι καλικάτζαροι, αρχίζουν ξανά να το ροκανίζουν αυτό το δέντρο του ήλιου, το δέντρο της ζωής, ως την παραμονή των επόμενων Χριστουγέννων.

Στους Ρωμαίους, ο Δεκέμβριος ήταν αφιερωμένος στο θεό Κρόνο, προς τιμή του οποίου γιόρταζαν μια μεγάλη γιορτή, τα Σατουρνάλια.

Χριστουγεννιάτικο Λαογραφικό – Τα Κόλιαντα και οι κλαδαριές στη Σιάτιστα

Τα κάλαντα στη Σιάτιστα τα λένε κόλιαντα από γλωσσική παραφθορά της λέξεως. Τα έθιμα που επικρατούν τις μέρες αυτές στη Σιάτιστα παρουσιάζουν κάτι το ιδιαίτερο. Τα παιδιά κάθε γειτονιάς συγκροτούνται σε ομάδες οι οποίες κάμνουν εξορμήσεις στ’ αμπέλια και στα χωράφια και μαζεύουν ξερά χόρτα που λέγονται “Λόζιος”. Ο “Λόζιος” φορτώνεται στ’ αυτοκίνητα, ενώ τα παλιά χρόνια φορτωνόταν στα ζώα, και αποθηκεύεται σε αποθήκες της γειτονιάς. Η αποθήκη ανοίγει την παραμονή των καλάντων για να ετοιμαστεί “η Κλαδαριά”, μεγάλη φωτιά, που προέρχεται από τη λέξη κλάδος και είναι το κύριο υλικό της φωτιάς.

Το έθιμο της κλαδαριάς είναι πράγματι ωραίο και διατηρείται στη Σιάτιστα από τα παλιά χρόνια. Συμβολίζει τις φωτιές που άναψαν οι ποιμένες στη Βηθλεέμ για να αναγγείλουν τη γέννηση του Χριστού. Αλλά δεν μπορεί παρά να επιβιώνουν και συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων που με τη φλόγα έστελναν το μήνυμα κάθε ευχάριστης αγγελίας ή λύτρωσης.

Το στήσιμο και το στόλισμα της Κλαδαριάς έχει ιδιαίτερη τεχνική. Στη μέση της πλατείας της γειτονιάς ανοίγεται μια τρύπα βάθους 0,50-0,70 εκατοστά του μέτρου. Μόλις φτάσει η παραμονή των Καλάντων, 23 Δεκεμβρίου, τοποθετείται και στερεώνεται μέσα στην τρύπα ένα χοντρό ξύλο, το “βεργί”, για να συγκρατεί τα ξερά χόρτα γύρω του. Πάνω στην κορυφή του βεργιού δένουν ένα δεμάτι με λόζιο που λέγεται “Φούντα” και στολίζουν την Κλαδαριά με πολύχρωμα μπαλόνια, κορδέλες κ.λ.π.. Στο διάστημα αυτό, τα παιδιά κάνουν προστατευτικό κλοιό γύρω από την Κλαδαριά και χτυπούν κουδούνια. Κατόπιν, συγκεντρώνονται και παίρνουν θέσεις γύρω από την κλαδαριά γέροι, γριές, νέοι και νέες, περιμένοντας το άναμμα με ανυπομονησία.

Μόλις νυχτώσει, ανάβεται η κλαδαριά από τη βάση της, ενώ η τοπική μουσική παίζει το παρακάτω τραγούδι:

Πιδιά μ’ ήρθαν τα κόλιαντα κ’ όλοι να τοιμαστείτι

πάρτι κι τις τζιουμάκις σας και στουν Άι-Λιά να βγείτι

κι απ’ τουν Άι-Λιά στουν Πρόδρομου στα τρία τα πηγάδια.

Ικεί θα γεν’ το σύναγμα κ’ όλου του συναγώγι,

θ’ ανάψουμε τις κλαδαριές θα πούμε και του χρόνου.

Στις 24 Δεκεμβρίου τα ξημερώματα, ακούγονται τα “Κολιαντίτικα τραγούδια” από τα παιδιά και οι “τζιουμάκες” (γερό ξύλο με κεφάλι “ρόζο” στο ένα άκρο) που χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών. Λέγεται ότι η τζιουμάκα παράγεται από τη λέξη “Τσομπάνος”, ποιμήν, και συμβολίζει το ραβδί (τις κλούτσες) των βοσκών, οι οποίοι προσκύνησαν το Χριστό τη νύχτα της γεννήσεώς του.

Τα παιδιά, μόλις πάρουν τη τζιουμάκα, τη βάζουν να μουσκέψει στο “χαρανί” (καζάνι με νερό) και την αφήνουν εκεί πολλές ημέρες για να σφίξει και να χτυπάει τις πόρτες στα κάλαντα χωρίς να διατρέξει τον κίνδυνο να ραγιστεί.

Όλα τα σπίτια περιμένουν τα παιδιά να πουν το τραγούδι που αρμόζει για κάθε περίσταση. Η Σιάτιστα έχει εδώ ένα αναμφισβήτητο πρωτείο. Από τα πρωτότυπα αυτά τραγούδια, παραθέτουμε δυο, το πρώτο λέγεται σε σπίτι που έχει ξενιτεμένο και το δεύτερο σε σπίτι που έχει άνθρωπο γραμματισμένο:

“Ξενιτεμένο μου πουλί κι παραπονιμένου

η ξενιτιά σι χαίρετι κι γω χου τουν καημό σου.

Τι να σου στείλω ξένι μου, τι να σου προβοδίσω;

Να σ’ στείλου μήλου σέπιτι, κυδώνι μαραγκιάζει,

να στείλου κι του δάκρυ σ’ ένα χρυσό μαντήλι,

το δάκρυ μ’ είνι καυτιρό κι καίει το μαντήλι”.

“Γραμματικός εκάθονταν στου Βασιλιά την πόρτα.

Έγραφιν κι κουντίλιαζιν όλου για την αγάπη.

Κι σπάραξιν το ΄χερι του κι χύθκιν η μιλάνη

κι λέρουσαν τα ρούχα του τα χρυσοκεντημένα,

σ’ ιννιά ποτάμια τ’ άπλυναν βάψαν κι τα ποτάμια”

Γεώργιος Μ. Μπόντας

Τέως Δ/ντής της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας – Λαογράφος

Πηγή: stilida.com

Άγιος Ανδρέας γιορτή 30 Νοεμβρίου: Ήθη και έθιμα

Άγιος Ανδρέας γιορτή 30 Νοεμβρίου: Ήθη και έθιμα

Τελευταία μέρα του Νοεμβρίου, ή «Αγ’ Αντριά» όπως τον λεν, είναι του Αγίου Αντρέα, του επονομαζομένου «Τρυποτηγανά». Στη λαογραφία του τόπου μας ο Νοέμβριος ονομάζεται και Αντριάς, επειδή πιστεύεται ότι το κρύο αντρειεύει την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα.

Ο Άγιος Ανδρέας, ονομάζεται επίσης, και Τρυποτηγανάς, επειδή -καθώς έλεγαν οι παλιότεροι- τρυπούσε τα τηγάνια όσων δεν έκαναν τηγανίτες την ημέρα της γιορτής του. Δεν είναι και παράξενο που η μέρα τούτη συνδυάστηκε με τηγανητές λιχουδιές, καθώς είναι μέρα γιορτινή που πέφτει σε περίοδο νηστείας και μάλιστα σε μια εποχή που βγαίνει το πρώτο λάδι της χρονιάς. Στην Κρήτη, άλλωστε, με το πρώτο λάδι -όπως και με το τελευταίο- συνήθιζαν να φτιάχνουν λουκουμάδες και κουταλίτες για να γλυκαθούν και να το εγκαινιάσουν!

Λαϊκές τελετουργίες για τη γιορτή

Όπως σημειώνει ο Νίκος Ψιλάκης («Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη», εκδόσεις Καρμανωρ) πως «Όποιος αρκείται στην ανάγνωση των συναξαρικών πηγών ίσως να μην κατανοήσει ποτέ γιατί συνδέθηκε με τα τηγάνια και τις τηγανίτες ο πρωτόκλητος μαθητής του Χριστού, ο ψαράς από τη Βησθαϊδά, που «όργωσε» τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διδάσκοντας το λόγο του Διδασκάλου του. Θα το κατανοήσει μόνον αν θυμηθεί τους ειδικούς διαιτολογικούς κανόνες που ισχύουν κατά τις περιόδους των τεσσαρακοστών (η εορτή του Αγίου Ανδρέα πέφτει μέσα στη σαρακοστή των Χριστουγέννων) και αν παράλληλα παρακολουθήσει τη ζωή των αγροτικών κοινωνιών του ελληνικού χώρου, που αυτήν την περίοδο καταπιάνονται με την (κοπιώδη) συλλογή του ελαιοκάρπου.»

Και συνεχίζει: «….Στα τέλη του μήνα, όμως, έπρεπε να έχουν αλεστεί οι πρώτες ελιές και να έχει φτάσει στο κάθε σπιτικό το καινούριο λάδι. Το τηγάνισμα κατά την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα (ή την παραμονή) έπρεπε να γίνει με λάδι από την καινούρια σοδειά.

Η χρησιμοποίηση του καινούριου ελαιολάδου ενσωμάτωνε μια ιδιαίτερη τελετουργία. Συχνά έχυναν το λάδι στο τηγάνι σταυρωτά λέγοντας μιαν ευχή, όπως «καλοκατάλυτο» ή «και του χρόνου». Πιθανότατα πρόκειται για απήχηση των απαρχών, της συνήθειας να μοιράζονται οι πρώτοι καρποί της σοδειάς ή να προσφέρονται στους θεούς.

Οι απαρχές του ελαίου είναι ένα από τα πιο συγκινητικά έθιμα των ελαιοπαραγωγικών περιοχών της Κρήτης. Στη Μεσαρά «το πρώτο λάδι της χρονιάς δεν πήγαινε στο σπίτι, αν δεν σταματούσε εκείνος που το μετέφερε στην εκκλησία και να ανάψει με αυτό καντήλια…».

Στο Λάστρο Σητείας «από το πρώτο λάδι πήγαιναν οπωσδήποτε ένα μπουκάλι ή ένα μίστατο, ανάλογα με το τί μπορούσε ο καθένας, στην εκκλησία. Το μίστατο ήταν σταμνί με πλατύ στόμιο και έβαζε εφτά οκάδες λάδι. …..Με το πρώτο λάδι έπρεπε να ανάψουν και το καντήλι του κάθε σπιτικού στο εικονοστάσι.»

Εκτός από τις προσφορές στη θεότητα, το έθιμο απαιτούσε «μοίρασμα» των αγαθών που είχε στείλει η θεία ευλογία. Και ως καταλληλότερη μέρα γι’αυτό θεωρήθηκε η 30η Νοεμβρίου: «πάσαι αι οικοδέσποιναι αφ’ εσπέρας της εορτής ταύτης, ή και την πρωϊαν κατασκευάζουν τηγανίτας ή μελομακαρόνες κτλ. Όστις δε δεν κάνει τοιούτους, τρυπά το τηγάνιόν του ο άγιος, όθεν και τρυποτηγανάς επικαλείται…»

«Του Άι Αντρέα όποια γυναίκα δεν ψήσει τηγανίτους θα τρυπήσει το τηγάνι…»

Στις περιοχές όπου παρασκεύαζαν τηγανίτες φρόντιζαν να προσφέρουν από ένα πιάτο σε φιλικά ή συγγενικά σπίτια και, κυρίως, σε σπίτια που είχαν ανάγκη ή που δεν είχαν ελαιώνες. Η συνήθεια αυτή αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές απηχήσεις των εθιμικών απαρχών. Το ίδιο ακριβώς γίνεται σε πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου με το πρώτο ψωμί της χρονιάς…..»

Αντίστοιχα καταγράφει κι ο Βασίλης Λαμνάτος («Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας»): «Στις καλομέρες του Νοέμβρη γίνεται και το μάζεμα των ελιών, που θα δώσουν το πρωτολάδι κι απ’αυτό θα στείλουν οι νοικοκυραίοι ένα μπουκάλι στην εκκλησιά για το άναμμα των καντηλιών και για την ευλογία του παπά. Με το πρωτολάδι οι νοικοκυρές θα φτιάξουν πάλι και τηγανίτες και γλυκά, συνήθως χαλβά, για να τα μοιράσουν στη γειτονιά και σ’αυτούς που δεν έχουν λάδι. Θα τους δώσουν κιόλας και λίγο σ’ένα μπουκάλι, για να φτιάξουν καμιά λαχανόπιτα, να φάνε και να ευχηθούν και «του χρόνου πιότερο» ή «και του χρόνου να μην το χαρούν τα κιούπια».»

Ο λαογράφος μας Δημήτρης Λουκάτος («Φθινοπωρινά»), μάλλον παραβλέπει το ρόλο της αγροτικής/ελαιοπαραγωγικής ζωής καθώς και της θρησκευτικής (σαρακοστή, νηστεία) σε τούτο το έθιμο και κάπως αόριστα αναφέρει πως «ίσως και στις δικές μας λουκουμάδες να κρύβεται κάποια μαγικοθρησκευτική (και εξευμενιστική) προφύλαξη για τη σπορά, με εκπρόσωπο τον άγιο Ανδρέα, που έλαχε να «κλείνει» την όλη φθινοπωρινή περίοδο.» Και συνεχίζει γράφοντας πως «παραδίδεται, για τα παλαιότερα χρόνια των Πατρών, ότι συνήθιζαν να φτιάχνουν την παραμονή της γιορτής του αγίου Ανδρέα και «λαχανόπιτες», από τις οποίες έστελναν και στην εκκλησιά, για να μοιραστούν στους φτωχούς (εξευμενιστικό κι αυτό και ίσως νεκρολατρευτικό έθιμο των «πλακούντων»)».

Πηγή: ekklisiaonline.gr

ikivotos.gr