Δεκαπενταύγουστος: Τα ήθη και τα έθιμα για την γιορτή της Παναγίας σε όλη την Ελλάδα
Ο Δεκαπενταύγουστος είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας και οι Έλληνες τιμούν με μεγαλοπρέπεια, λαμπρότητα, αλλά και ευλάβεια την Κοίμηση της Θεοτόκου σε όλη τη χώρα. Αμέτρητα τελετουργικά, ήθη, έθιμα και παραδόσεις αναβιώνουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπου περισσότερα από 500 «Θεοτοκωνύμια» δηλώνουν τη λατρεία στο πρόσωπο της Παναγίας στο οποίο όλοι αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για την μητέρα όλων των Χριστιανών.
Ανάμεσα σε όλες τις τελετές, τα έθιμα, τις προσευχές και δεήσεις που γίνονται ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο, τα ακόλουθα έχουν την πιο ξεχωριστή θέση:
Τήνος: Το τάμα στην εικόνα της Παναγίας
Το μεγαλύτερο προσκύνημα κάθε χρόνο γίνεται στην Τήνο με τους πιστούς γονυπετείς να φτάνουν στο ναό της Ευαγγελίστριας για να εκπληρώσουν το τάμα τους στην εικόνα της Παναγίας. Ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας χτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η Εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Η εικόνα θεωρείται από τους πιστούς θαυματουργή γι’ αυτό και χιλιάδες πιστών κάθε χρόνο ανηφορίζουν με θρησκευτική ευλάβεια προς το Ναό. Μάλιστα, η εύρεση της Αγίας Εικόνας το 1823 θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός για το δίκαιο και την επιτυχία της επανάστασης ενάντια στον τουρκικό ζυγό, ενώ η ανέγερση του μεγαλοπρεπούς ναού αποτελεί το πρώτο μεγάλο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους.
Λειψοί: Η Παναγιά του Χάρου
Η Παναγιά του Χάρου στους Λειψούς είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Στην εικόνα η Παναγία δεν κρατάει το Θείο Βρέφος, αλλά τον Εσταυρωμένο Χριστό, σε μια εικόνα μοναδική στην χριστιανική παράδοση. Η Παναγία του Χάρου γιορτάζει τις 23 Αυγούστου, δηλαδή στα εννιάμερα της Παναγίας. Σύμφωνα με το έθιμο, που τηρείται από το 1943, τοποθετούνται την άνοιξη κρινάκια γύρω από την εικόνα τα οποία στη συνέχεια ξεραίνονται και ανθίζουν ξανά, τον Αύγουστο.
Κάσος
Στην Κάσο και στο χωριό Παναγιά γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Όλα τα πατροπαράδοτα έθιμα τηρούνται ευλαβικά και δεν είναι λίγοι οι ξενιτεμένοι Κασιώτες που επιλέγουν αυτή τη μέρα για να επισκεφθούν τον τόπο τους, να δοκιμάσουν ντολμαδάκια και πιλάφι και να ξεφαντώσουν με λύρες και λαούτα.
Αστυπάλαια:
Στην Πορταΐτισσα της Αστυπάλαιας οργανώνεται ένα από τα πιο ιδιαίτερα πανηγύρια, όπου οι παρευρισκόμενοι οφείλουν να περάσουν από ορισμένες δοκιμασίες προτού γευτούν το συγκλονιστικό γεμιστό αρνάκι, που οι ντόπιοι ονομάζουν λαμπρινό.
Ψέριμος:
Η εορτή της Παναγιάς στο νησί της Ψέριμου όπου δεσπόζει η εκκλησία της Παναγιάς της «Μελαχρινής», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι λόγω του σκούρου χρώματος της ρωσικής τεχνοτροπίας εικόνας είναι ιδιαίτερη. Με πλοιάρια κάτοικοι από την Κάλυμνο, την Κω και τη Νίσυρο καταφθάνουν για να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας. Οι καμπάνες ηχούν πανηγυρικά τη στιγμή που γίνεται η περιφορά του επιταφίου της Θεοτόκου. Συγκινητικές ήταν οι στιγμές όταν κλήρος και λαός, ντόπιοι και τουρίστες, συμμετέχουν στη λιτανεία η οποία περνά από τους δρόμους και τα σοκάκια της νήσου ακόμα και από την αμμουδιά στην άκρη της θάλασσας.
Ρόδος:
Ξεχωριστή στη Ρόδο είναι η Παναγιά η Καλόπετρα που βρίσκεται στην κορυφή της κοιλάδας των Πεταλούδων και που φέρεται να κτίστηκε το 1782 από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλ. Υψηλάντη. Κάτοικοι των γύρω χωριών επισκέπτονται την μονή όπου μετά τις εκκλησιαστικές εκδηλώσεις ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι.
Πάρος: Περιφορά επιταφίου στην Εκατονταπυλιανή
Και η κοσμοπολίτικη Πάρος αλλάζει πρόσωπο ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, με πρωταγωνιστή μια από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, τον παλαιοχριστιανικό ναό της Εκατονταπυλιανής στο λιμάνι της Παροικιάς. Στην πρωτεύουσα του νησιού γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας και κατόπιν ακολουθεί το γλέντι στον παραλιακό δρόμο της Παροικιάς με μουσικούς και χορευτικά συγκροτήματα, ενώ τα ψαροκάικα βγαίνουν στον κόλπο της Παροικιάς και «φωτίζουν» τον ουρανό με θεαματικά πυροτεχνήματα. Την ίδια ώρα και στο λιμανάκι της Νάουσας, δεκάδες καΐκια με αναμμένες δάδες προσεγγίζουν την προβλήτα και δίνουν το σύνθημα για να αρχίσει η γιορτή.
Αχαΐα: Πανηγυρίζει η ιστορική μονή του Μεγάλου Σπηλαίου
Στην Αχαΐα, ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, πανηγυρίζει η ιστορική μονή του Μεγάλου Σπηλαίου. Η μονή, η οποία κτίστηκε το 362, βρίσκεται στο δρόμο που ενώνει την εθνική οδό Πατρών – Αθηνών με τα Καλάβρυτα και συγκεκριμένα στο άνοιγμα ενός μεγάλου φυσικού σπηλαίου της οροσειράς του Χελμού, επάνω από την απότομη χαράδρα του Βουραϊκού ποταμού. Κάθε χρόνο, πλήθος πιστών φθάνει στην μονή για να προσκυνήσει την ιερή εικόνα της Παναγίας της Μεγαλοσπηλαιώτισσας, που είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.
Στην Πάτρα, επίκεντρο του εορτασμού είναι η ιερά μονή της Παναγίας της Γηροκομίτισσας, η οποία ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα και είναι κτισμένη σε λόφο, κοντά στην πόλη. Κάθε χρόνο πλήθος πιστών συρρέει στο μοναστήρι από την παραμονή της εορτής για να ανάψουν ένα κερί, να προσευχηθούν ή να εκπληρώσουν το τάμα τους. Μάλιστα κάποιοι πιστοί φθάνουν με τα γόνατα μέχρι την εικόνα της Παναγίας.
Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου είναι η ιερά μονή Μακελλαριάς, που βρίσκεται κοντά στην κοινότητα κοντά Λαπαναγοί και σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από την πόλη των Καλαβρύτων. Η μονή κτίστηκε το 532 πάνω σε ένα γυμνό και απότομο βράχο. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια κάτοικοι από την γειτονική κοινότητα Μάνεσι πηγαίνουν με τα πόδια στο μοναστήρι για να προσκυνήσουν, ακολουθώντας μία διαδρομή μέσα από το δάσος της Κάνισκας ή το μονοπάτι κατά μήκος του ποταμού Σελινούντα, διάρκειας περίπου τεσσάρων ωρών.
Η πανηγυρική γιορτή στην Παναγία Σουμελά
Για άλλη μια χρονιά πιστοί από την βόρεια Ελλάδα κατακλύζουν την Παναγία Σουμελά στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά, για την πανηγυρική γιορτή του Δεκαπενταύγουστου. Η εκκλησία κτίστηκε το 1951 από τους πρόσφυγες του Πόντου, στη μνήμη της ιστορικής ομώνυμης μονής, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου. Εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, ο Τίμιος Σταυρός και το Ευαγγέλιο. Χιλιάδες ευλαβείς προσκυνητές, καθώς και εκπρόσωποι Ομοσπονδιών και Ποντιακών Σωματείων από την Ελλάδα και το εξωτερικό ζούνε ανεπανάληπτες στιγμές θρησκευτικής κατάνυξης. Μετά τον εσπερινό της παραμονής στις 14 Αυγούστου γίνεται η λιτάνευση της Αγίας Εικόνας και στη συνέχεια ακολουθούν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις με ποντιακά συγκροτήματα, ενώ το πρωί της Παναγίας, 15 Αυγούστου, τελείται επίσημη δοξαστική λειτουργία στον ιερό ναό της Παναγίας, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί με τοπικά παραδοσιακά συγκροτήματα.
Ηλεία: Γιορτή στα αφιερωμένα στην Παναγία μοναστήρια
Στην Ηλεία πλήθος πιστών τιμούν την εορτή του Δεκαπενταύγουστου σε μοναστήρια που είναι αφιερωμένα στην Παναγία. Συγκεκριμένα, ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Ηλείας, είναι η ιερά μονή Κοίμησης της Θεοτόκου στην Λαμπεία, η οποία χρονολογείται από τον 18ο αιώνα, ενώ το μοναστήρι της Παναγίας στη Σκαφιδιά, χρονολογείται από τον 10ο αιώνα. Η ιερά μονή Καθολικής στη Γαστούνη ανεγέρθηκε το 920 προς τιμή της Παναγίας και θεωρείται σημαντικό βυζαντινό μνημείο, που προσελκύει πολλούς πιστούς κάθε χρόνο. Η ιερά μονή της Κρεμαστής, η οποία είναι κτισμένη πάνω σε βράχο, χρονολογείται από τον 12ο αιώνα, ενώ σημαντικής ιστορικής αξίας είναι και η ιερά μονή της Παναγίας στη Φραγκαβίλα Αμαλιάδας.
Σιάτιστα: Οι καβαλάρηδες με τα στολισμένα άλογα
Καβαλάρηδες κάνουν παρέλασή στους κεντρικούς δρόμους της Σιάτιστας. Ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο, οι παρέες καβαλάρηδων συγκεντρώνονται στην πλατεία της Γεράνειας και με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής (χάλκινα) με τα στολισμένα άλογα διασχίζουν τη γραφική κωμόπολη, και πηγαίνουν στο μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, ακολουθώντας το παλιό λιθόστρωτο μονοπάτι. Εκεί προσκυνούν την εικόνα της Παναγίας και με το πέρας της λειτουργίας επιστρέφουν καβάλα στην Σιάτιστα. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τότε η ημέρα της Παναγίας, 15 Αυγούστου, έδινε τη δυνατότητα στους σκλαβωμένους να ζήσουν μια μέρα ελευθερίας, καθώς άγραφο προνόμιο φαίνεται είχε δοθεί από τους Τούρκους. Από όλη τη Δυτική Μακεδονία προσέρχονταν προσκυνητές καβάλα στα άλογα να τιμήσουν τη Θεοτόκο, και να πάρουν από αυτή ευλογία και δύναμη.
Μαγνησία (Σκιάθος) – Επιτάφιος Παναγίας
Στην αρχόντισσα των Σποράδων, την Σκιάθο, ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου, γίνεται παραδοσιακά και με μεγάλες τιμές, προς τιμήν της Παναγίας, στην Μονή της Ευαγγελίστριας. Οι χιλιάδες επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την περιφορά του Επιταφίου της Θεοτόκου, που ονομάζεται και “Πάσχα του καλοκαιριού” και είναι ένα έθιμο που συναντάμε σε ελάχιστα μέρη της Ελλάδας. Το πρωί της 14ης Αυγούστου, οι γυναίκες στολίζουν τον επιτάφιο με λουλούδια και η τελετή αρχίζει το βράδυ της ίδιας ημέρας στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας. Κατά την περιφορά του ιερού επιταφίου και σε όλη την παλιά ανηφορική διαδρομή ως το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής και μέχρι την επιστροφή στο μοναστήρι, οι πιστοί ακολουθούν και ψέλνουν μαζί με τον ιερέα. Ο ηγούμενος της Ευαγγελίστριας, π. Ιωσήφ, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δήλωσε ότι το έθιμο της περιφοράς του Επιταφίου της Μεγαλόχαρης, καθιερώθηκε το 1809, χρονιά που ιδρύθηκε η Μονή από τους Αγιορείτες μοναχούς. Το Μοναστήρι της Παναγίας της Ευαγγελίστριας ή της Βαγγελίστρας σύμφωνα με τους ντόπιους, αποτελεί τόπο προσκυνήματος για χιλιάδες ανθρώπους από κάθε γωνιά της γης, ενώ το Μουσείο της Μονής, όπου παρουσιάζεται η έκθεση, προσφέρει πολύτιμα στοιχεία της νεότερης ιστορίας. Η Μονή Ευαγγελίστριας βοήθησε τα προεπαναστατικά κινήματα, όσο και την επανάσταση του 1821. Στην Ευαγγελίστρια το 1807 σχεδιάστηκε, υφάνθηκε, ευλογήθηκε και υψώθηκε η πρώτη Ελληνική Σημαία με το λευκό Σταυρό στη μέση επί γαλανού φόντου. Στη Μονή, ο ιερομόναχος Νήφων όρκισε και τους οπλαρχηγούς Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Ανδρέα Μιαούλη, Παπαθύμιο Βλαχάβα, Γιάννη Σταθά, Νικοτσάρα, τον Σκιαθίτη διδάσκαλο τοu Γένους Επιφάνιο – Στέφανο Δημητριάδη και πολλούς άλλους, μετά από μεγάλη σύσκεψη που έκαναν στο Μοναστήρι της Ευαγγελιστρίας για να καταστρώσουν το σχέδιο δράσης τους.
Στερεά Ελλάδα
Στο Καρπενήσι, η Παναγία η Προυσού και η Παναγία Τατάρνας, στη Θήβα η Μεγάλη Παναγιά και στον Ορχομενό η Παναγία η Σκριπού, οι Μονές Αγάθωνος και Δαμάστας στη Φθιώτιδα, η Παναγία της Βαρνάκοβας στη Φωκίδα, της Παναγίας της Φανερωμένης Αρτάκης, της Χιλιαδούς, της Ντινιούς στην Ιστιαία, και της Κοιμήσεως Θεοτόκου Μάτζαρη Οξυλίθου είναι ορισμένα από τα θρησκευτικά μνημεία αφιερωμένα στην Μεγαλόχαρη σε όλη τη Στερεά Ελλάδα. Την ίδια στιγμή το «Πάσχα του καλοκαιριού» είναι σημείο ορόσημο για το μεγαλύτερο μέρος των ορεινών χωριών στη Δυτική Φθιώτιδα, την Ευρυτανία και την ορεινή Φωκίδα αφού αυτή την περίοδο έχουν προσδιοριστεί χρονικά τα ανταμώματα των ξενιτεμένων στα πανηγύρια που οργανώνονται.
Κάρπαθος: Ο χορός στον Όλυμπο
Το δικό της μοναδικό χρώμα στον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου δίνει και η Κάρπαθος με κορυφαία στιγμή το χορό που γίνεται στην Όλυμπο, στην κεντρική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Πλατύ (πλατεία του οικισμού). Πρόκειται για ένα ναό του 17ου αιώνα, βυζαντινού ρυθμού, με τοιχογραφίες από την εποχή της Τουρκοκρατίας και με ξυλόγλυπτο τέμπλο εξαιρετικής τέχνης. Στο προαύλιο της εκκλησίας οργανοπαίκτες παίζουν τον Κάτω Χορό. Ο χορός αργός και πάντα με σταθερό βήμα και κατανυκτική διάθεση, διαρκεί ώρες. Αρχικά, οι άντρες καθισμένοι στο τραπέζι και με ένα κομμάτι βασιλικό στο πέτο, τραγουδούν και πίνουν, με τη συνοδεία λαούτου, λύρας και τσαμπούνας. Στη συνέχεια, ξεκινά ο χορός, στον οποίο μπαίνουν, σιγά σιγά, και οι γυναίκες ντυμένες με τις παραδοσιακές γιορτινές τους φορεσιές.
Εύβοια: Πατροπαράδοτο στιφάδο και γλέντι
Αυτοί που θα βρεθούν στην Εύβοια το Δεκαπενταύγουστο θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία σε μια από τις γραφικές εκκλησίες που υπάρχουν και οι οποίες είναι αφιερωμένες στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ όσοι είναι λάτρεις της παράδοσης και των πανηγυριών έχουν εξίσου την ευκαιρία να βρεθούν σε ένα από τα καθιερωμένα πανηγύρια που γίνονται σε πολλά μέρη της Εύβοιας.
Στην Κεντρική Εύβοια το γνωστότερο όλων είναι το πανηγύρι του Οξυλίθου, στο οποίο νέοι και νέες μαζεύονται την παραμονή της γιορτής της Παναγίας και φτιάχνουν το πατροπαράδοτο στιφάδο, ενώ την επομένη στήνεται γλέντι στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας, όπου επισκέπτες και κάτοικοι έχουν την ευκαιρία να γευτούν το στιφάδο και να γλεντήσουν. Στην Βόρεια Εύβοια η Παναγία της Λιχάδας είναι εξίσου γνωστή για το πανηγύρι της, ενώ λίγο πιο έξω από τη Χαλκίδα και πιο συγκεκριμένα στη παραλία Χιλιαδού τελείται η καθιερωμένη λειτουργία στο απόμερο αλλά πολύ όμορφο εκκλησάκι της Παναγίας. Στα Ψαχνά και στην Ιερά Μονή Γοργοϋπήκοου γίνεται παραδοσιακή λιτανεία του Επιταφίου της Παναγίας σύμφωνα με την τάξη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ενώ στην εκκλησία της Παναγίας στο Βασιλικό τελείται κάθε χρόνο πανηγύρι στο δεύτερο δημοτικό σχολείο. Άλλα γνωστά πανηγύρια της Παναγίας στην Εύβοια είναι στο Γυμνό, στην Αγία Άννα, στα Φύλλα, της Παναγίας της Περιβλέπτου στα Πολιτικά, στη Στενή, στους Στρόπωνες, στον Πάλιουρα και σε πολλά άλλα ακόμα χωριά της Εύβοιας.
Στην Ευρυτανία η Παναγία η Προυσσιώτισα «η κυρά της Ρούμελης» όπως την λένε- η Παναγία της Τατάρνας αν και δεν εορτάζουν το Δεκαπεντάγουστο είναι δύο σημεία που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών και εκεί συρρέουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές. Στην Φθιώτιδα το Μοναστήρι του Αγάθωνα σε υψόμετρο 600 περίπου μέτρων 30 χιλιόμετρα δυτικά της Λαμίας στην περιοχή της Υπάτης είναι σημείο αναφοράς μιας και εορτάζει το Δεκαπεντάγουστο και δέχεται χιλιάδες επισκέπτες απ όλον τον κόσμο.
Πλήθος κόσμου και φέτος παραμονή του Δεκαπενταύγουστου αναμένεται να τιμήσει το θρησκευτικό έθιμο μεταφοράς της εικόνας της Παναγίας της οδηγήτριας από το Αχλαδοχώρι στην Οιχαλία μέσω της Κρήνης. Ο ιερέας του Αχλαδοχωρίου την συνοδεύει μέχρι την εκκλησιά της Κρήνης εκεί τοποθετείται στο Ιερό και οι πιστοί θα περάσουν να χαιρετίσουν την Παναγιά τους. Ακολουθεί πομπή στην Κρήνη και ο Ιερέας του χωριού παραδίδει την εικόνα συνοδεία πιστών στα σύνορα με την Οιχαλία στον Άγιο Αθανάσιο στον ιερέα της Οιχαλίας που περιμένει την Παναγιά έξω από το ναό. Μετά την δέηση η πομπή παίρνει τον δρόμο της για την Οιχαλία όπου όλο το χωριό την αναμένει με μεγάλο θρησκευτικό ενδιαφέρον. Εκεί μετά από σύντομη στάση οι πιστοί σχηματίζουν πομπή και συνοδεύοντας την εικόνα στην Εκκλησία του χωριού όπου εγκαθίσταται μέχρι την δεύτερη ημέρα του Πάσχα που θα ακολουθήσει την αντίστροφη διαδρομή. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε σε δύσβατο και δασώδες μέρος της περιοχής από 8 Κυνηγούς, οι οποίοι καταγόταν από τρία Χωριά: Tην Οιχαλία, το Αχλαδοχώρι και το Κουτσίκοβο. Έτσι αποφάσισαν κάθε χωριό να φιλοξενεί την εικόνα στην ενορία του για τέσσερις μήνες το χρόνο. Όταν το Κουτσίκοβο έπαψε να υφίσταται αποφασίστηκε τους 4 επιπλέον μήνες η εικόνα να παραμένει στην Οιχαλία. Κατά την περιφορά η εικόνα μεταφέρεται από τους κατοίκους του Αχλαδοχωρίου, της Κρήνης και της Οιχαλίας από ώμο σε ώμο αναπαριστώντας τους Κυνηγούς εκείνης της εποχής που μετέφεραν την εικόνα διαδοχικά ο ένας μετά τον άλλον μέχρι τον κάμπο.
Κεφαλονιά: Τα φιδάκια της Παναγίας
Τα «φιδάκια της Παναγιάς» στην Κεφαλονιά είναι κάθε Δεκαπενταύγουστο πόλος έλξης, καθώς χιλιάδες κόσμου συγκεντρώνεται στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στα χωριά Mαρκόπουλο και Αργίνια στη νότια Κεφαλονιά. Η παράδοση θέλει τα φιδάκια να φέρνουν καλή τύχη στο νησί και αν δεν εμφανιστούν, ο οιωνός είναι κακός, όπως έγινε, για παράδειγμα, την χρονιά των καταστρεπτικών σεισμών, το 1953. Μάλιστα, θεωρείται ότι όσα περισσότερα φιδάκια συλλέγονται και μεταφέρονται στο ναό τόσο καλύτερα είναι για την χρονιά αυτή.
Λέσβος: Η εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα
Στην γραφική κωμόπολη της Αγιάσου στη Λέσβο ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου γίνεται με μοναδικό τρόπο. Με επίκεντρο την ξακουστή εκκλησία της Παναγίας της Αγιάσου, οι πιστοί, επισκέπτες και ντόπιοι, απολαμβάνουν ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του ανατολικού Αιγαίου. Η ομώνυμη εικόνα είναι έργο του ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα. Πολλοί από τους προσκυνητές, με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης, περπατούν 25 χιλιόμετρα για να φθάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου και διανυκτερεύουν. Την ημέρα της γιορτής της Παναγίας, ύστερα απ’ τη καθιερωμένη λειτουργία, γίνεται η περιφορά της εικόνας γύρω από το ναό, ενώ οι εορταστικές εκδηλώσεις φθάνουν στο αποκορύφωμά τους με τις μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού.
Αιτωλοακαρνανία: Ποντιακό γλέντι στην εορτή της Παναγίας Σουμελά
Στην Αιτωλοακαρνανία, στη Σφήνα Αγρινίου, ή Κυψέλη όπως είναι το σημερινό όνομα της κοινότητας, κάτοικοι και επισκέπτες τιμούν την εορτή της Παναγίας Σουμελά και ακολουθεί γλέντι ποντιακό. Ειδικότερα, πριν από περίπου επτά χρόνια, έφθασε στην κοινότητα ακριβές αντίγραφο της ιερής εικόνας της Παναγίας Σουμελά, όπου την υποδέχθηκε πλήθος πιστών. Από τότε κάθε Δεκαπενταύγουστο τιμάται η Παναγία Σουμελά με πανηγυρικό εσπερινό την παραμονή και θεία λειτουργία ανήμερα της εορτής. Μετά την θεία λειτουργία ακολουθεί η περιφορά της εικόνας από ζιπκοφόρους νέους της κοινότητας. Το ίδιο βράδυ πραγματοποιείται εορταστική εκδήλωση, ένα «πανοΰρ» όπως λέγεται στα ποντιακά, στο οποίο συμμετέχει πλήθος κόσμου που επισκέπτεται την περιοχή. Όσον αφορά στην ιστορία της περιοχής, πόντιοι πρόσφυγες από τις περιοχές Τιβάν και Κοτύλια Κερασούντος, έφθασαν στη Σφήνα ή Κυψέλη το 1923. Αρχικά δημιούργησαν μια προσωρινή εγκατάσταση κοντά στην σημερινή κοινότητα και στην συνέχεια ανέγειραν την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Το 1929 το κράτος παραχώρησε στους πρόσφυγες κατοικίες και τμήματα γης, για να ξεκινήσουν και πάλι την ζωή τους. Ταυτόχρονα, δημιούργησαν μία νέα κοινότητα με την ονομασία Σφήνα, η οποία το 1986, μετονομάστηκε σε Κυψέλη.
Πάτμος: Το έθιμο του επιταφίου
Στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο, όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το ιστορικό μοναστήρι, οι μοναχοί του τηρούν το έθιμο του επιταφίου της Παναγίας, ένα έθιμο με βυζαντινές καταβολές. Ο χρυσοποίκιλτος επιτάφιος της Παναγίας περιφέρεται στα σοκάκια του νησιού σε μεγαλοπρεπή πομπή, ενώ οι καμπάνες του μοναστηριού και των άλλων εκκλησιών ηχούν ασταμάτητα. Οι ψαράδες κάθε Δεκαπενταύγουστο βγάζουν τα καΐκια τους στη θάλασσα και με τη συνοδεία της εικόνας από την περιοχή «Κονσολάτο» του λιμένα Σκάλας Πάτμου κατευθύνονται στον όρμο της Παναγίας του Γερανού. Η ευχή των σταφυλιών είναι στο πέρας του Εσπερινού και ακολουθεί το κέρασμα παραδοσιακών προϊόντων.
Κομοτηνή: Η Παναγιά Χριστιανών και Μουσουλμάνων
Η Παναγιά Χριστιανών και Μουσουλμάνων στην Κομοτηνή. Με κάθε μέσο σπεύδουν οι πιστοί την παραμονή της γιορτής των εννιάμερων της Παναγίας στην μονή Βαθυρρυάκος δεκαπέντε χιλιόμετρα έξω από την Κομοτηνή, στην παλιά εθνική οδό Κομοτηνής-Ξάνθης, για να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα που στην επιφάνειά της απεικονίζεται η Παναγία Βρεφοκρατούσα ή κατ΄άλλους Γλυκοφιλούσα και βρέθηκε σε σημείο που σήμερα βρίσκεται ο αμπελουργικός σταθμός, στο λεγόμενο «Κιρ Τσιφλίκ». Άνθρωποι κάθε ηλικίας από την Ροδόπη, την Ξάνθη και από πολλά μέρη της βόρειας Ελλάδας, ακόμα και κάποιοι μουσουλμάνοι, προσέρχονται από τις 21 έως τις 23 Αυγούστου κάθε χρόνο για να προσκυνήσουν τη Χάρη της, μα πάνω από όλα εντύπωση προκαλεί η επιλογή τους να διανύσουν την απόσταση που χωρίζει την Κομοτηνή και τους γύρω οικισμούς μέχρι την Μονή με τα πόδια, εκπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο το τάμα τους. Η πεζοπορία ξεκινά τα ξημερώματα της 21ης, της 22ας ή της 23ης Αυγούστου και η απόσταση καλύπτεται συνήθως σε τρεις με τέσσερις ώρες, ώστε οι πιστοί να είναι στην ώρα τους για τη θεία λειτουργία στη Μονή. Το Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης, γνωστή στους ντόπιους ως «Φατήριακα» είναι ένα από τα λίγα μοναστήρια που συναντά κανείς στη Θράκη και αποτελεί τόπο συνάντησης των απανταχού Θρακών την ημέρα της γιορτής της, που αποτελεί τη μεγαλύτερη γιορτή της περιοχής και πραγματοποιείται στις 23 Αυγούστου.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία και τις παραδόσεις «η Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος» βρίσκεται στην ομώνυμη περιοχή Παναγία Βαθυρρύακος. Αυτό κατά τις γραπτές μαρτυρίες βυζαντινών ιστορικών και χρονογράφων ήταν το όνομα της ευρύτερης περιοχής. Παναγία ονομάζονταν όλο το πεδινό άνοιγμα όπου κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπήρξαν και συνέβησαν πάρα πολλά πολεμικά γεγονότα.
Το «Κιρ Τσιφλίκ» ήταν τμήμα της ευρύτερης περιοχής Βαθυρρύακος ή Φατήρ-γιακα. Εμφανίστηκε στον Οθωμανό τσιφλικά ιδιοκτήτη του συγκεκριμένου τσιφλικιού Αμέτ Εφέντη Μποσνάκογλου, ο οποίος επί τρεις νύχτες έβλεπε θεσπέσιο φωτεινό όραμα. Ανέσκαψε τη γη και βρήκε την εικόνα. Μάλιστα ο ίδιος αφιέρωσε τμήμα του τσιφλικιού εις την τοπική εκκλησία.
Η εικόνα μεταφέρθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό της Κομοτηνής και στο σημείο που βρέθηκε, χτίστηκε αργότερα μικρό παρεκκλήσιο πιθανότατα κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα μεταξύ 1910 και 1912 από τους ευεργέτες Σκουτέρη και Τελωνίδη.
Η επιλογή να τοποθετηθεί η εικόνα στον Μητροπολιτικό Ναό έγινε με θαυμαστό τρόπο από την ίδια την Παναγία. Διεκδικούσαν πέντε χριστιανικά χωριά την εικόνα και τότε απεφασίσθηκε να τοποθετηθεί η εικόνα σε ζωήλατη άμαξα, η οποία σταμάτησε ως εκ θαύματος στον Μητροπολιτικό Ναό της Κομοτηνής όπου και ενθρονίστηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Το 1930 ο μητροπολίτης Άνθιμος έκτισε μικρό ναΐσκο στο σημερινό χώρο της Ιεράς Μονής και το 1955 ο μητροπολίτης Μαρωνείας Τιμόθεος ανήγειρε Καθολικό Μονής μεγαλοπρεπέστερο, όπου μετέφερε και εγκατέστησε την Ιερά Εικόνα από τον Μητροπολιτικό Ναό στο νέο Θρονί της, όπως ονομάζεται, το Καθολικό της Ιεράς Μονής Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος. Ο σημερινός ναός της Ιεράς Μονής είναι νεότερη ανακατασκευή εκείνου του Ιερού Ναού που κατασκεύασε ο Μητροπολίτης Τιμόθεος όπως και τα πέριξ κτίσματα.
Νίσυρος: Δύο τελετουργίες για την Παναγία
Όχι μια, αλλά με δυο τελετουργίες γιορτάζουν στη Νίσυρο κάθε Δεκαπενταύγουστο. Η μια γίνεται στην Παναγιά Σπηλιανή κι είναι η επίσημη εκκλησιαστική από τους ιερείς, οι οποίοι λιτανεύουν την εικόνα της Παναγίας έως το χωριό, για να ευλογήσει το πανηγύρι, ενώ η δεύτερη είναι παραδοσιακή τελετουργία και γίνεται από τις μαυροντυμένες Eννιαμερίτισσες, όπως λέγονται οι γυναίκες που έχουν ταχθεί στη Θεοτόκο.Αυτό το έθιμο ξεκινά από τις 6 Αυγούστου, όπου οι γυναίκες αυτές, προσκυνούν στο χώρο του μοναστηριού της Παναγίας της Σπηλιανής, που βρίσκεται μέσα στο κάστρο των Iπποτών και καθαρίζουν τον χώρο και τα ιερά σκεύη. Ακολουθούν αυστηρή νηστεία, κάνουν 300 μετάνοιες κάθε εικοσιτετράωρο και ψάλλουν. Το Δεκαπενταύγουστο, κρατούν τους δίσκους με τα κόλλυβα και ανοίγουν το δρόμο για την ιερή εικόνα. Το γλέντι ξεκινά τη στιγμή που η εικόνα φτάνει στο χωριό, οι Εννιαμερίτισσες αποσύρονται και οι κάτοικοι ξεκινούν τους χορούς.
Στο τραπέζι της Παναγιάς
Ο Δεκαπενταύγουστος έχει αναμφισβήτητα γεύση καλοκαιριού και θαλασσινού αέρα. Κάθε τόπος στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα έχει ξεχωριστά γαστρονομικά έθιμα και παραδόσεις για αυτήν την μοναδική μέρα γιορτής. Η Κρήτη στρώνει το τραπέζι προσφέροντας κατά κύριο λόγο, κόκκινο κρέας. Στα Χανιά προσθέτουν στην κατσαρόλα και κόκορα ή κοτόπουλο συνοδεύοντάς το πάντοτε με πιλάφι, ενώ καταναλώνεται και κρέας ψημένο είτε σε φούρνο με κληματόβεργες, είτε στη θράκα, ενώ σε κάποια χωριά συναντάμε και το αντικριστό. Στο Ρέθυμνο, τα πιάτα γεμίζουν με μπουρέκια, αντικριστό στη φωτιά, αρνίσιο κρέας, πιλάφι, μυρωδάτα χειροποίητα λουκάνικα, μακαρόνια με τριμμένο ξερό ανθότυρο, ντολμαδάκια με γιαούρτι, κολοκυθοανθούς γεμιστούς, ψητό στις κληματόβεργες στο φούρνο με πατάτες οφτές. Φυσικά από το τραπέζι δεν λείπουν ποτέ το κρασί, η τσικουδιά και το ρακόμελο, ενώ και το επιδόρπιο περιλαμβάνει ψητό μήλο, γαλακτομπούρεκο, καλτσούνια με τυρί με μέλι.
Στην Κεντρική Εύβοια τον πρώτο λόγο στο τραπέζι έχει το παραδοσιακό στιφάδο που προσφέρεται αφειδώς σε όσους επισκεφθούν το ξεχωριστό πανηγύρι στο χωριό Οξύλιθος, στο πλαίσιο του εορτασμού της Παναγίας Πετριώτισσας ή Παναγίας Χατηριάνισσας. Το νησί των Φαιάκων κάθε Δεκαπενταύγουστο βάζει κατσαρόλα και μαγειρεύει την φημισμένη παστιτσάδα με κόκορα, ένα πεντανόστιμο φαγητό που έχει ρίζες από την βενετσιάνικη κουζίνα και συνδυάζει σήμερα τα μακαρόνια με τον κόκορα, ενώ κατά τα βενετικά έτη συνδύαζε τα μακαρόνια με το «κυνήγι» του βασιλιά.
Κοινό μυστικό των Κερκυραίων η κανέλα, που προστίθεται σχεδόν σε όλα τα φαγητά με κόκκινη δεμένη σάλτσα, ενώ απαραίτητη λεπτομέρεια για το συγκεκριμένο φαγητό το πασπάλισμα με μπόλικο τριμμένο τυρί, που δίνει χρώμα και γεύση.
Στα κυκλαδίτικα νησιά, όπως η Πάρος, Σαντορίνη, Ίος και Σίφνος ανήμερα Δεκαπενταύγουστου ένα πιάτο δίνει γεύση στην γιορτή, το «κυκλαδίτικο ρόστο». Το ρόστο είναι πιάτο με ιταλική καταγωγή, που περιλαμβάνει κρέας με πατάτες, καρότα και μανιτάρια, σερβιρισμένο με χοντρά μακαρόνια και παρέχει δύο γεύματα μαγειρεμένα στο ίδιο σκεύος χωρίς να χρειάζεται η χρήση φούρνου.
Χοιρινό ρόστο με δεντρολίβανο και μπύρα, συναντάται και στην Κεφαλλονιά, καθώς και στην Κύπρο το οποίο παρασκευάζεται με πολλά είδη κρέατος, κυρίως με κυνήγι.
